افغان ډیاسپورا
د ۲۰۲۱کال د اګست په میاشت کې چې طالبانو کابل ونیو، د افغان نخبه ګانوقشر، مدني فعالانو، خبریالانو او علمي شخصیتونو د کډوالۍ بېسارې څپه پیل شوه. د دې وضعیت په پایله کې، د افغانستان سیاسي او ټولنیز ډګر له مسلکي او فعالو اشخاصو تش شو.
طالبان د دې تشې اصلي ګټهاخیستونکي وو، چې تر اوسه یې له درې کلونو زیات واک ته دوام ورکړی دی.
دا لیکنه د افغان ډیاسپورا د یو شمېر سیاسي، مدني او رسنیزو فعالانو نظرونه څرګندوي.
یاسین صمیم – کاناډا کې د هزارهګانود عدالت غوښتنې ډلې غړی
په کوربه هېواد کې ونډه – په کاناډا کې د افغان کډوالو ټولنه د فعالیت، عدالت غوښتنې او مدني خوځښتونوپراخ ظرفیت لري. د ښځینه فعالانو، د ولسي جرګې پخوانیو غړو او د بشري حقونو مدافعینو شتون پکې د دېسبب شوی چې د افغانستان د ښځو او نجونو وضعیت په کاناډا کې جدي انعکاس پیدا کړي.
د بېلګې په توګه د ښځو د جبري نیونو پر ضد مظاهرې، د جنسیتي تبعیض د ختمولو لپاره کمپاینونه او د هزاره ګانو دنسلوژنې پر ضد عدالت غوښتنه، هغه هڅې وې چې د کاناډا د حکومت تر کچې مطرح شوې دي.
خو له بله اړخه، د کډوالو تعامل یوازې د مدني ټولنو او بشري حقونو بنسټونو کچېته محدود پاتې شوی او د کوربه هېواد له محلي ادارو، ښاري شوراګانو او ښاروالیو سره لازمې اړیکې نه دي جوړې شوي. دا تشه د افغانانو د ادغام بهیر له ستونزو سره مخ کوي.
د روایت جوړونه - په تېرو درې کلونو کې، افغان ډیاسپوراد افغانستان د خلکو ستونزو ته انعکاس ورکولو کې مهم رول لوبولی. دا یو ارزښتناک ظرفیتي کاردی، خو که د افغانستان سیاسي وضعیت بدل نه شي، دا هڅې ممکن کمزورې شي او د ډیاسپورا تجربه به ورو ورو ضایع شي.
د ګډ روایت د رامنځته کولو ستونزه – د افغانانو لپاره د یو واحد روایت جوړول تل یوه ننګونه وه. په تېرو شلو کلونو کې که څه هم قومي توازن عادلانه نه و، خو داسې ګډ ارزښتونه موجود وو چې ملي یووالی یې ساتلی و.
د جمهوریت له سقوط وروسته، دا یووالی کمزوری شو او قومي او نژادي بحثونه بېرته راژوندي شول. په ډیاسپورا کې هم دا ډول وېش رامنځته شویچې یو لوری د جمهوریت ملاتړي دي، بل لوری د طالبانو پلویان او نور یې مخالفین دي.
دېحالت د افغان ډیاسپورا تر منځ بېاعتمادي پیدا کړېچې د یوه ګډ ملي دریځ د رامنځته کېدو چانس ته یې زیان رسولی دی.
شاه محمود میاخېل – د ننګرهار پخوانی والي او د جمهوري الو د خوځښتغړی
میاخېل باور لري چې افغان ډیاسپورا اوس د نیمه ډک ګیلاس مثال لري. دی وایي، که د طالبانو حکومت تر اوسه نړیوال مشروعیت نه دی ترلاسه کړی، دا د بهر مېشتو افغانانو د فعالیتونو او مبارزو پایله ده.
میاخېل د افغان ډیاسپورا د بېنظمۍ او ګډوډۍ له امله اندېښنه لري. د ده په وینا، د یو قوي سیاسي چتر نشتوالی د ډیاسپورا تر ټولو لویه ستونزه ده. دغه راز رسنیو هم ونه شوای کولای چې د ډیاسپورا لپاره یو ټولمنلی روایت جوړ کړي.
دی ټینګار کوي چې لومړیتوبونه باید څرګند شياو د اوسني وضعیت پر وړاندې باید یوه پراخ تفاهم رامنځته شي. پر ځای د دې چې د اشخاصو، قومونو او ژبو استازیتوب وشيباید د بنسټونواو ملي ګټو استازیتوب ته پاملرنه وشي.
اوسنی وضعیت - اوس مهال د افغان ډیاسپورا لپاره مسیر ناڅرګند دی. دوی د ایډیالیزم او واقعیت ترمنځ بند پاتې دي. له یوې خوا غواړي چې نړیواله ټولنه د افغانستان په قضیه کې فعاله پاتې شي، خو له بلې خوا که څوک فعالیت وکړي، ورته د جاسوسۍ مهر لګول کېږي.
هره بهرنۍ تګلاره چې زموږ د افغانستان ستونزه حل نه کړي، ښه پالیسي نه ده. که پر طالبانو فشار نتیجه ورنه کړي، باید بله لاره پیدا شي.
زهرا جویا – د رُخشانه میډیا بنسټاېښودونکې، بریټانیا
زهرا جویا وایي، د افغانستان دننه او بهر یو ګډ روایت باید ازادي، د تعلیم حق او امنیت وي. خو که دا روایت قومي رنګ واخلي د تفاهم فضا زیانمنېږي.
لارې چارې - ډیاسپورا کولی شي مثبت رول ولوبوي، خو باید له زړو سیاسي څېرو او قومي روایتونو څخه واوړي. د ښځو پر فعال حضور باید ټینګار وشي. د تېرو شلو کلونو نوي نسل او مسلکي ځواک تر ټولو ډېر زیان لیدلی، نو همدا قشر باید د افغانستان د راتلونکي لپاره وکارول شي.
که غواړو له اوسني بحران څخه ووځو، باید ډیاسپورا منسجمه شي. دا کار د همغږۍ او انسجام میکانیزمونو ته اړتیا لري. ممکن داسې یو رهبر ته اړتیا وي چې دا ټول منظم کړي.
پر نوي نسل باید باور زیات شي، ځکه دوی به د پخوانیو سیاستوالو په څېر فاسد نه وي.
