د افغانستان ناورین، ملي که نړۍ واله حل لاره؟

دې ته په کتو سره، چې د افغانستان د څو لسیزو پرله پسې ناورینونه د ملي عواملو ترڅنګ ژور سیمه ییز او نړیوال عوامل هم لري، د طالبانو له بیا واک ته رسېدو سره دا بحث بیا مطرح شوی چې اوسنی هر اړخیز ناورین څنګه کابو شي؟

د دې ناورین د مهارولو په اړه وړاندیز شوې بېلابېلې حل لارې په ټوله کې پر دوو( ملي او نړۍ والو) حل لارو وېشل کېدای شي.
له دې حل لارو هم بیا هر لوری او ډله خپل- خپل تعبیرونه لري، چې دلته به لنډه کتنه ورته وشي.
له ملي حل لارې بېلابېل تعبیرونه
د طالبانو د واکمنې ډلې او یو شمېر نړۍ والو ملاتړو لوریو په ګډون یې یو شمېر افغان لوري باور لري، چې د افغانستان قضیه باید ملي حل لاره ولري. البته له « ملي حل لارې» لکه چې وویل شول، د هر لوري تعبیر جلا دی.
مثلاً: د طالبانو واکمنه ډله، چې د ډېرو افغان او نړیوالو لوریو برعکس د افغانستان قضیه د ناورین په سطحه نه مني او د « ستونزو» نوم ورکوي.
د دې ناورین د حل لارې لپاره د دوی نظر دا دی، چې ګواکې بهرنیان دې په افغانستان کې لاسوهنه پای ته ورسوي او د دوی بهر مېشتي مخالفان دې هم هېواد ته ستانه او د نورو افغانانو په شان بې قید و شرطه اطاعت ورڅخه وکړي.
د طالب مشرانو او ویاندویانو له خبرو داسې ښکاري، چې دوی د افغانستان د ناورین لپاره همداسې یوه « ملي حل لاره» په پام کې لري.
د طالبانو یو شمېر نړۍ وال ملاتړي بیا پرته له دې، چې په ښکاره د طالبانو واکمني په رسمیت وپېژني یا وستایي، په خاصو او مانا لرونکو دیپلوماتیکو الفاظو افغانان « خپلمنځي روغې جوړې او یووالي» ته وربولي.
د طالبانو ځینې منتقدان بیا باور لري، چې له داسې څرګندونو د بېلابېلو بهرنیو چارواکو او ډېپلوماتانو هدف دا دی چې د طالبانو مخالفان دې دغې ډلې سره بې قید و شرطه روغه وکړي او د دې ډلې د ظلمونو او استبداد پر وړاندې دې له نړۍ والو د کوم ملاتړ او لاسنیوي تمه نه لري.
د افغانستان لپاره د امریکا مخکیني استازي زلمي خلیلزاد خو په ځینو مرکو کې په ډېر صراحت ورته خبرې وکړې او ویې ویل، چې افغانان دې له امریکایانو او نورو بهرنیانو د دوی د حقونو او هېواد په ساتنه کې د همېشنۍ او پرله پسې ملاتړ تمه له ماغزو وباسي.
د طالبانو او ښاغلي خلیلزاد یو شمېر منتقدان چې د طالبانو بیا واک ته رسیدل دوی سره په دوحه او نورو ځایونو کې د بهرنیانو د ښکاره او پټو معاملو پایله ګڼي، وایي امریکا او نور هېوادونه دې اوس په رسمي یا نارسمي ډول افغانانو ته داسې ځواب ځکه نه ورکوي، چې د طالبانو ملګري هېوادونه هر یو د خپلې ملګرتیا او ملاتړ په تناسب افغانانو ته د هېواد د ننني وضعیت په اړه یې مسوول او ملامت دي.
د مطلقې ملي حل لارې نظر هم بې منتقدانو نه دی. د دې نظر منتقدان باور لري، چې افغانستان د ځواکمنو او واقعي ملي ادرسونو او اجنډاوو د نه لرلو له امله د نړۍ والو له هر اړخیز ملاتړ پرته له اوسني ناورین څخه نه شي ویستل کیدای.
د دغو منتقدانو په باور، که دا کار شونی وای، په تېرو څلورو کلونو کې به یې عملي بېلګې او لاسته راوړنې لیدل شوي وای.

نړۍ واله حل لاره او بېلابېل تعبیرونه
د افغانستان د ناورین د نړۍ والې حل لارې په اړه هم نظرونه سره وېشلي دي.
یو شمېر افغانان له بهرنیانو غواړي چې د طالبانو د بیا پرځولو لپاره د ۲۰۰۱ کال په شان لاس په کار او افغانستان د دې ډلې له وحشت، استبداد او خپلسریو وژغوري.
د طالبانو یو شمېر بهرني مخالفان هم وخت پر وخت له خپلو حکومتونو غواړي، چې د طالبانو د مخالفو جنګي ډلو ملاتړ او په دې ډول دې دا ډله او خطرونه یې مهار کړي.
یو شمېر افغانان بیا باور لري چې په افغانستان کې هیڅکله هم بهرنیو حل لارو اساسي او دایمي پایله نه ده لرلې او د حل لارې پر ځای د نورو ستونزو د رامنځته کیدو سبب شوي.
د نړۍ والې یا بهرنۍ حل لارې پر محور د نه را ټولیدو افغان ملاتړي له افغانستان څخه د بهرنیانو وتو ته په اشارې، چې « نا مسوولانه» او طالبانو سره پر ټولو افغانانو« ناوړه معامله» یې ګڼي وایي چې افغانان باید پر بهرنیانو د تکیې ناکامې تجربې نورې تکرار نه کړي.

د مختلطې او معقولې حل لارې اړتیا
د افغانستان ورځ تربلې لا بحراني کیدونکو شرایطو او ورڅخه د نړۍ والو نورې مخ اړونې ته په کتو سره اړتیا ده، چې هر څومره ژر ټول غیر طالب افغانان د ټولو ایډیالوژیکو تضادونو، عقدو او سلیقوي توپيرونو له څنډې ته ایښودو سره پر یوه واحد صف را ټول او له روان ناورین څخه د راوتو لپاره لاس په کار شي.
د دوی واحد ملي صف او دریځ به هم د خپلو مخالفانو د پاشلتیا او واحدې اجنډا د نه لرلو په اړه د طالبانو پلمه ختمه او هم د ملي حل لارې پر محوریت د یوې « مختلطې او معقولې ملي – نړۍ والې» حل لارې زمینه برابره کړي.
د دې نظرعملي کول هم ښایي ستونزمن وي، خو که غیر طالب افغان سیاستوال او په ځانګړي ډول د نوي نسل ظرفیتونه له ټولې بایلې او ماتې وروسته هوښیارانه، مسوولانه او جرئتمندانه پرېکړه او عمل وکړي، ناشونی به وي.

یادونه: افغانستان انټرنشنل - پښتو د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د ټولو لیکوال نظریاتو ته درناوی لري؛ خو د چا د نظر ملاتړ نه کوي.