جيمي کارټر؛ د افغانستان د مجاهدینو ملاتړی او د سړې جګړې یوه مهمه څېره
لیکوال او څېړونکی
جيمي کارټر د متحده ایالاتو ۳۹م ولسمشر، د نړۍ په سیاسي ډګر کې د خپلې مهمې ونډې له امله یو تلپاتې نوم پرېښود. د هغه د ولسمشرۍ دوره (۱۹۷۷-۱۹۸۱) د سړې جګړې له خورا حساسو پړاوونو څخه وه.
د شوروي اتحاد پر وړاندې د افغانستان د مجاهدینو ملاتړ، له پاکستان سره همکاري، او د سړې جګړې په اوږدو کې د ستراتیژیکو موخو ترلاسه کول د هغه د میراث یوه مهمه برخه ګڼل کېږي.
د شوروي یرغل او د امریکا غبرګون
په ۱۹۷۹ کال کې د شوروي اتحاد ځواکونو پر افغانستان یرغل وکړ. دا یرغل د شوروي د کمونیسټي نظریې د پراختیا لپاره یوه هڅه ګڼل کېده، چې په نړۍواله کچه یې د امریکا او لویدیځ لپاره ستر ګواښ رامنځته کړ.
د افغانستان د کمزوري حکومت د سقوط په درشل کې شوروي هڅه وکړه، چې خپل نفوذ ټینګ کړي او افغانستان د خپل سیاسي او نظامي بلاک برخه وګرځوي. جيمي کارټر چې په دې وخت کې د امریکا ولسمشر و، د دې یرغل په غبرګون کې د افغانستان د مجاهدینو ملاتړ د خپلې ستراتیژۍ یوه مهمه برخه وګرځوله.
د مجاهدینو سره د جيمي کارټر مرسته
د جيمي کارټر ادارې د مجاهدینو ملاتړ لپاره د “برژینسکي د ستراتیژۍ” په نوم یوه ځانګړې تګلاره غوره کړه. د دې تګلارې موخه دا وه چې د شوروي اتحاد پر وړاندې د افغانستان په غرونو کې د مقاومت ډلو ملاتړ وشي.
پاکستان کې د دغو مجاهدینو لپاره روزنځایونه جوړ شي او د مالي امکاناتو تر څنګ یې تبلیغاتي او روایتي ملاتړ وشي.
د امریکا استخباراتي ادارې (CIA) له لارې د مجاهدینو لپاره وسلې، روزنه، او مالي مرستې برابرې شوې. دا مرسته د پاکستان له لارې ترسره کېده، چې په سیمه کې د امریکا ستراتیژیک ملګری ګڼل کېده.
مجاهدینو جيمي کارټر ته د “مهربانه ملاتړي” په سترګه کتل، ځکه چې د هغه ملاتړ د دوی د مبارزې لپاره حیاتي ګڼل کېده. د هغه په مشرۍ امریکا د دې لپاره کار وکړ چې د شوروي ځواکونه په افغانستان کې د یوې اوږدې جګړې په لومو کې بند کړي، کوم چې د دوی لپاره ستر اقتصادي او سیاسي زیان واړاوه.
له پاکستان سره همکاري
پاکستان د شوروي یرغل پر وړاندې د امریکا د ستراتیژۍ یوه مهمه برخه وه. د پاکستان د پوځ او استخباراتي ادارې (ISI) د امریکا د مرستو په تطبیق کې کلیدي رول درلود. د کارټر په وخت کې امریکا پاکستان ته پراخې مالي او نظامي مرستې برابرې کړې، ترڅو د مجاهدینو د ملاتړ لپاره یوه خوندي لاره برابره کړي.
د پاکستان د نظامي واکمن ضیاالحق حکومت د امریکا سره په دې ستراتیژیکه همکارۍ کې ځانګړی اهمیت درلود. پاکستان نه یوازې د مجاهدینو د ملاتړ لپاره یو مرکز جوړ کړ، بلکې د هغوی د وسلو، تجهیزاتو، او مالي سرچینو د لیږد او تنظیم لپاره یې عملي رول ترسره کړ.
د سړې جګړې ستراتیژیک اړخ
د افغانستان جګړه د سړې جګړې یوه مهمه جبهه وه. جيمي کارټر په دې باور و، چې د افغانستان جګړه کولی شي د شوروي اتحاد لپاره یوه اوږدمهاله ستونزه رامنځته کړي او د دوی ځواک او نفوذ محدود کړي.
د شوروي ځواکونو لپاره د افغانستان جګړه یوه ستړې کوونکې جګړه وګرځېده، چې په پایله کې یې په ۱۹۸۹ کال کې له افغانستانه وتل ترسره شول.
د کارټر په دوره کې د دې ستراتیژۍ عملي کولو لومړني ګامونه پورته شول، خو د هغه د ولسمشرۍ دوره د دې لپاره کافي نه وه چې د جګړې پایلې وګوري. د هغه پالیسیو د رونالډ ریګن په دوره کې هم دوام وکړ، چې د شوروي ځواکونو د ماتې او وتلو لپاره لار هواره کړه.
د مجاهدینو د جوړښت پیل
د جیمي کارټر د ملي امنیت سلاکار زبګنیو برژینسکي، په دې باور و چې د شوروي پر وړاندې د افغان مجاهدینو ملاتړ کولای شي د امریکا لپاره دوه ګټې ولري:
- د شوروي اتحاد کمزوري کول: د افغانستان جګړه به شوروي اتحاد ته د یوې اوږدې جګړې په بڼه مالي او نظامي زیانونه ورسوي.
- د اسلامي نړۍ ملاتړ ترلاسه کول: د افغان مجاهدینو ملاتړ به د اسلامي نړۍ ملاتړ هم جلب کړي، ځکه چې جګړه د شوروي پر ضد د جهاد په توګه معرفي کېده.
د کارټر د ادارې اقدامات
- مالي او نظامي ملاتړ: د کارټر اداره په لومړیو کې د "سیکرټ اکشن پروګرام" په نوم د افغان مجاهدینو ملاتړ پیل کړ. د دې پروګرام له مخې، د CIA په مرسته افغان مجاهدینو ته وسلې، مالي سرچینې او نظامي روزنه ورکول کېده.
- د پاکستان رول: پاکستان د مجاهدینو د ملاتړ په برخه کې د منځګړي رول ولوباوه. د پاکستان د وخت ولسمشر ضیاءالحق د امریکا د دې پروګرام کلک ملاتړی و. د مجاهدینو روزنه او د وسلو وېش د پاکستان د استخباراتي ادارې (ISI) له لارې ترسره کېده.
- د اسلامي نړۍ ملاتړ جلبول: د کارټر ادارې د سعودي عربستان په شمول د اسلامي هېوادونو مرسته هم جلب کړه. سعودي عربستان د مالي ملاتړ لپاره یو لوی شریک و.
د مجاهدینو بریا او پایلې
د کارټر له خوا پیل شوې مرستې د مجاهدینو د بریا لپاره بنسټ کېښود. د شوروي ځواکونو وتل د افغانستان د مجاهدینو د بریا یوه نښه وه، چې په نړۍواله کچه یې د سړې جګړې پر وړاندې د امریکا بریا هم وښوده. که څه هم د دې بریا پایلې د افغانستان لپاره اوږدمهاله ستونزې وزېږولې، خو د شوروي اتحاد د کمزوري کولو لپاره دا یو ستراتیژیکه بریا ګڼل کېږي.
امریکا لا هم د جیمي کارټر دا پالیسي په نړۍوالو قضیو کې د متحده ایالاتو د غښتلتیا اساس ګڼي.
د جيمي کارټر میراث
جيمي کارټر د افغانستان د مجاهدینو لپاره د یوې سترې معنوي څېرې په توګه پېژندل کېږي. د هغه ملاتړ نه یوازې د شوروي اتحاد د پراختیا مخه ونیوله، بلکې د نړۍوال سیاست په ډګر کې یې د امریکا د ستراتیژیکو موخو ترلاسه کولو لپاره لار هواره کړه.
کارټر چې په کورني سیاست کې د خپل نرم او د سولې غوښتونکي شخصیت لپاره مشهور و، په نړۍوال سیاست کې د سړې جګړې په دې پړاو کې یو مهم لوبغاړی پاتې شو.
پایله
د جيمي کارټر هڅې د سړې جګړې په تاریخ کې د یوه مهم پړاو په توګه یادېږي. هغه د افغانستان د مجاهدینو د ملاتړ له لارې د شوروي اتحاد د پراختیا مخه ونیوله او په نړۍواله کچه یې د امریکا ستراتیژیکې موخې ترلاسه کړې.
که څه هم د هغه پالیسیو اوږدمهاله پایلې لرلې، خو د هغه د دورې هڅې د نړۍوال سیاست په ډګر کې د امریکا لپاره د یوې مهمې بریا په توګه پاتې دي.