د یلدا شپه؛ د اریایي قومونو کلتوري، تاریخي او ټولنیز میراث

یلدا شپه، چې د ډسمبر په ۲۱مه یا ۲۲مه نمانځل کېږي، د کال تر ټولو اوږده شپه ده او د اریایي تمدن یو له مهمو کلتوري مراسمو څخه ګڼل کېږي.

دا شپه په ځانګړي ډول په ایران، افغانستان، تاجکستان، هند او نورو سیمو کې د ګډو دودونو او رسمونو له لارې نمانځل کېږي. یلدا نه یوازې د طبیعت د یوې ځانګړې پېښې سمبول دی، بلکې د تاریخ، کلتور او ټولنیزو ارزښتونو یوه ژوره نښه هم ده چې د اریایي قومونو د ګډ میراث استازیتوب کوي.

د یلدا تاریخي او مذهبي ریښې

د یلدا شپه لرغونی تاریخ لري او د اریایي وګړو د ژوند د طبیعي څارنې او فلسفي تفکر یوه ځانګړې نښه ده. په لرغوني فارس کې، دا شپه د تیارو د واکمنۍ وروستی حد او د ورځې د رڼا د بیا واکمنۍ پیل ګڼل کېده. د زردشتي دین او مهرپرستۍ په عقایدو کې، د یلدا شپه د خیر او شر د تقابل سمبول وه، چیرته چې رڼا د خیر او تیاره د شر استازیتوب یې کاوه.
مهرپرستان، چې د لمر او رڼا عبادت یې کاوه، د دغې شپې نمانځنه د ورځې اوږدېدو او د لمر د واکمنۍ د بیا پیل په توګه کوله. د دغو عقایدو اغېزې یوازې په فارس کې محدودې نه وې پاتې؛ بلکې په هند، افغانستان، تاجکستان او نورو سیمو کې هم د ورته طبیعي مراسمو او عقایدو څرګندې نښې په کې لیدل کېږي.

د یلدا کلتوري ارزښت او دودیز مراسم

د یلدا شپه د اریایانو د کلتور یوه مهمه برخه ده او په ځانګړي ډول د کورنۍ د یووالي او ګډو خوشالیو د نمانځنې لپاره ځانګړې ګڼل کېږي. په دې شپه، د کورنۍ غړي یوځای راټولېږي، ځانګړي خواړه خوري، زړې او تاریخي کیسې اوري او د شاعرانو شعرونه لولي.
د یلدا دودونه د مختلفو سیمو په کلتور کې:

ایران
په ایران کې د یلدا شپه د کورنۍ د ټولو غړو د راټولېدو لپاره ځانګړې ده. د دې شپې لپاره ځانګړي خواړه لکه هندواڼه، انار، او وچې مېوې خوړل کېږي. هندواڼه د یلدا شپې د رڼا او ګرمو ورځو سمبول ګڼل کېږي، په داسې حال کې چې انار د ژوند او بیا زېږېدو نښه ده. د حافظ شعرونو لوستل او د فال اخیستل د یلدا د مراسمو یوه مشهوره برخه ده.

افغانستان

په افغانستان کې د یلدا شپه چې د څېلې شپه هم ورته ویل کیږي په ځانګړي ډول د زاړه نسل د کیسو اورېدلو او د کورنۍ د خوښیو په فضا کې تېرېږي. د دې شپې لپاره دودیز خواړه لکه هندواڼه، انار، مميز، او کجورې ځانګړی اهمیت لري. خلک د خپلې کورنۍ د مشرانو درناوی کوي او زاړه دودونه ژوندی ساتي.

تاجکستان
په تاجکستان کې، د یلدا شپه د خوړو ځانګړي ډولونه لکه وچې مېوې او انارو د خوړلو سره لمانځل کېږي. د دې تر څنګ، د محلي شاعرانو شعرونه لوستل کېږي، او کورنۍ په ګډه د خوښیو فضا جوړوي.

هند
که څه هم په هند کې د یلدا شپه په ځانګړي ډول نه نمانځل کېږي، خو د اریایي تمدن اغېزې د هند په مذهبي او کلتوري مراسمو کې څرګندې دي. د هندوانو د «مکر سنکرانتي» جشن، چې د لمر او ورځې د اوږدوالي اهمیت په اړه دی نمانځل کیږي، چې د یلدا شپې سره ډېر ورته والی لري.

یلدا شپه او ټولنیز ارزښتونه
یلدا د کورنۍ د اړیکو د پیاوړتیا او د انساني اړیکو د بیا ژوندي کولو یوه غوره نښه ده. په دې شپه کې د نسلونو تر منځ اړیکې ټینګېږي؛ زړې کیسې، فولکلور او حکایتونه روایت کېږي، او د کلتوري میراث ارزښت په ګډه سره نمانځل کېږي. دا شپه د ټولنې د یووالي او د ګډ ژوند د ارزښتونو په درک کې مهمه ونډه لري.

یلدا په معاصر ژوند کې
سره له دې چې معاصر ژوند په ډېرو برخو کې بدلون موندلی، د یلدا شپه لا هم د فارس ژبو او اریایي کلتورونو لپاره ځانګړی ارزښت لري. نن ورځ، خلک د ټولنیزو رسنیو له لارې یو بل ته د یلدا مبارکۍ لیږي، د دغې ورځې ځانګړي هنرونه او ډیزاینونه جوړوي، او د خپلو دودونو په نمانځلو کې د نوي ټکنالوژۍ څخه ګټه اخلي.

پایله
د یلدا شپه د اریایي قومونو د ګډ کلتوري او تاریخي میراث یوه روښانه نښه ده. دا شپه یوازې د یوې طبیعي پېښې نمانځنه نه ده، بلکې د ګډو ارزښتونو، یووالي، او د هیلو او بیا پیل سمبول هم بلل کیږي. د ایران، افغانستان، تاجکستان، هند، او نورو اریایي تمدنونو لپاره، یلدا د ګډو خوشالیو، د کورنۍ د مینې، او د تاریخي پیوستون د بیا تازه کولو یو مهم فرصت دی. یلدا موږ ته دا درس راکوي چې د ژوند تیاره شېبې د یوې روښانه ورځې د پیل زېری راکوي او د انساني اړیکو، کلتوري ارزښتونو او ګډو هیلو ساتنه د هر نسل مسؤلیت دی.

یادونه: افغانستان انټرنشنل - پښتو د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د ټولو لیکوالو نظریاتو ته درناوی لري؛ خو د چا د نظر ملاتړ نه کوي.