د امریکا ټاکنې؛ د متحده ایالاتو ولسمشر څه ډول ټاکل کیږي؟

د امریکا د ټاکنو جوړښت یو ځانګړی او پېچلی سیسټم لري چې د ولسمشر، کانګرس او محلي حکومتونو د ټاکنو لپاره بېلابېل قوانين او اصول لري. د امریکا ولسمشرۍ ټاکنې په هرو څلورو کلونو کې د نومبر په لومړۍ سې شنبه ترسره کېږي.

په دې ټاکنو کې امریکایي اتباع د ولسمشر او مرستیال ولسمشر لپاره خپلې رایې کاروي؛ خو د ولسمشرۍ ټاکنې دوه ځانګړي پړاوونه لري.

1.لومړی پړاو - عمومي ټاکنې:

په دې پړاو کې د امریکا خلک خپله رایه د ټاکنو په ورځ یا له ټاکلې ورځې مخکې خپل د علاقې وړ نوماند ته ورکوي. که څه هم خلک مستقیمه رایه د ولسمشر او مرستیال لپاره کاروي، خو په حقیقت کې دا رایې د الیکټورل کالج (Electoral College) غړو ته ورکول کېږي.

2.دویم پړاو - الیکټورل کالج:

امریکا ۵۳۸ الیکټورل رایې لري یا په بله معنا امریکا ۵۳۸ ټاکنیزې حوزې لري، چې د مشرانو جرګې او استازو جرګې د غړو له شمېر سره سمون لري او هر ایالت ته د وګړو د شمېر په اساس ځانګړي الیکټورل کالج ورکړل شوي دي.

یو کاندید د بریا لپاره باید د ټولو الیکټورل رایو څخه ۲۷۰ رایې وګټي. د هر ایالت رایې هغو کاندیدانو ته ورکول کېږي چې په هغه ایالت کې اکثریت رایې ترلاسه کړي.

الیکټورل کالج د امریکا د ولسمشرۍ د ټاکنو لپاره یو ځانګړی سیسټم دی، چې په ترڅ کې یې ولسمشر د عمومي خلکو د رایو پر اساس نه، بلکې د الیکټورل کالج د رایو پر اساس ټاکل کېږي.

د دې سیسټم اصلي موخه دا ده چې د ټولو ایالتونو نفوذ په ټاکنو کې خوندي کړي او د مستقیمې ډېموکراسۍ په ځای یو منځګړی سیستم رامنځته کړي.

د الیکټورل کالج جوړښت:

الیکټورل کالج ټول ۵۳۸ رایې لري او هر ایالت ته د وګړو د شمېر او د کانګرس د استازو او سناتورانو د شمېر په تناسب ځانګړې الیکټورل رایې ورکړل شوي دي.

د الیکټورل کالج د رایو وېش په لاندې ډول دی:

1.د هر ایالت د استازو شمېر: هر ایالت په کانګرس کې د خپلو استازو او سناتورانو د شمېر په تناسب د الیکټورل کالج رایې یا حوزې لري.

هر ایالت لږ تر لږه ۳ الیکټورل رایې لري، ځکه چې هر ایالت په کانګرس کې دوه سناتوران او لږ تر لږه یو استازی لري.

2.د کولمبیا ولسوالي (واشنګټن ډي سي) رایې: واشنګټن ډي سي په کانګرس کې استازي نه لري، خو د ۲۳م تعدیل له مخې درې الیکټورل رایې ورکړل شوي دي.

د الیکټورل کالج د کار طریقه:

په عمومي ټاکنو کې خلک خپلې رایې د ولسمشرۍ کاندیدانو ته ورکوي، خو په حقیقت کې دا رایې د خپل ایالت د الیکټورل کالج غړو ته ورکوي. دا الیکټورل غړي بیا په رسمي ډول د ولسمشر او مرستیال لپاره خپله رایه کاروي.

هر ایالت په عمومي ډول د “ګټونکی ټول اخلي” قاعده کاروي، چې په ترڅ کې یې ټولې الیکټورل رایې هغه کاندید ته ورکول کېږي چې په هغه ایالت کې زیاتره عمومي رایې ترلاسه کړي.

یوازې مین او نیبراسکا ایالتونه دا قاعده نه تعقیبوي او خپلې رایې په تناسب وېشي.

د بریا لپاره شرایط:

د بریا لپاره نوماند باید د ۵۳۸ څخه لږ تر لږه ۲۷۰ الیکټورل رایې ترلاسه کړي. که چېرې هیڅ کاندید ۲۷۰ رایې ترلاسه نه کړي، نو د امریکا د استازو جرګه (House of Representatives) د ولسمشر د ټاکلو لپاره لاس په کار کېږي.

د الیکټورل کالج د سیسټم ګټې او نیمګړتیاوې:

ګټې:

1.د ایالتونو نفوذ ساتنه: دا سیستم د دې لامل ګرځي چې کوچني ایالتونه هم په ټاکنو کې اهمیت ولري او ټول تمرکز په لویو ښارونو او نفوس لرونکو سیمو باندې ونه شي.

2.ثبات او منځګړیتوب: دا سیستم د مستقیمې دیموکراسۍ پر ځای یو منځګړی سیستم وړاندې کوي، چې له مخې یې د اکثریت د مطلقې واکمنۍ مخه نیسي.

نیمګړتیاوې:

1.د اکثریت د رایو له لاسه ورکول: ممکن یو کاندید د عمومي رایو زیاتره برخه وګټي، خو بیا هم د الیکټورل کالج د رایو له کبله ټاکنې وبایلي.

2.د ځینو ایالتونو زیات اهمیت: په دې سیسټم کې ځینې کلیدي ایالتونه لکه: فلوریډا، پنسیلوانیا او میشیګن خورا زیات اهمیت لري او کاندیدان ډېر تمرکز پر دې ایالتونو کوي.

پایله:

که څه هم په افغانستان کې د ټاکنو مروج سیستم نوماند ته په مستقیمه توګه د رایې ورکول دي، چې د مستقیمې ډېموکراسۍ نښه بلل کېده.

خو په امریکا کې الیکټورل کالج یو منځګړی سیسټم دی چې په ټاکنو کې د ایالتونو نفوذ ساتي او د مستقیمې دیموکراسۍ له احتمالي نیمګړتیاو څخه مخنیوی کوي. خو دا سیستم هم ځینې ننګونې لري، او وخت نا وخت یې پر سر لانجې او بحثونه کیږي، ځکه چې ځینې خلک یې د ډېموکراتیکو اصولو په خلاف بولي.