شننه؛ پاکستان کې د جنرالواکۍ د نظام بحران او د پوځ اقتصادي امپراتوري
هسې خو پاکستان د خپل اساسي قانون له مخې په تیورۍ کی یو فیدرالی او پارلماني جمهوریت دی. په ظاهره یې حکومتي نظام هم دغه بڼه لري، خو په حقیقت او په عمل کې په دغه هیواد کې د اساسي قانون د حد نه ماورا، په ۱۹۷۷ کې د جنرال ضیاالحق د پوځي دکتاتورۍ نه وروسته د جنرالواکۍ نظام نافذ دی.
جنرالواکي د اساسي قانون د محتوا نه په سرغړونه د تقنینیه، اجراییه او د قضا قواوو صلاحیتونه سلبوي او د دولتي او حکومتي نظام د اداره کولو واګې د جنرالانو لاس ته ور کوي.
د ولسواکۍ او د جنرالواکۍ تر منځه تضاد د پاکستان د موجوده هر اړخیز بحران اساسي علت او ریښه تشکیلوي او د وخت په تیریدو سره دغه بحران لا پسې ژوریږي.
پاکستان کې عام انتخابات اوس په یوه نمایشي عمل بدل شوي اوس انتخابات تش د دې لپاره کیږي چې دولت خپل داخلي او بین المللي مشروعیت وساتي.
پاکستان کې لومړني او وروستي ازاد انتخابات
پاکستان کې اول او اخري ځل ازاد او بیطرفه انتخابات په ۱۹۷۰کې د جنرال یحاخان په حکومت کې شوي وو.
په هغو انتخاباتو کې د بنګالیانو ملتپال ګوند عوامي لیګ، چې شیخ مجیب الرحمان یې رهبر و، د پارلمان د چوکیو مطلق اکثریت تر لاسه کړی وو، خو جنرالانو د انتخاباتو ګټونکي ګوند ته د قدرت د سپارلو نه انکار وکړ.
د بنګال ولس او د هغوی نماینده ګوند عوامي لیګ مقاومت ته ملا وتړله چې په نتیجه کې یې پاکستان په ۱۹۷۱ کې دوه ټوټې شو.
د هغه نه پس په پاتې پاکستان کې جنرالانو د خپل استخباراتي سازمان ای ایس ای په وسیله په انتخاباتو کې درغلي او لاسوهنه پیل کړې ده او تل یې د خپلې خوښې ګوندونو ته د دې لپاره واکمني سپارلې ده چې دوی به په ښکاره په حکومتي چوکیو ناست وي، خو په عمل کې به جنرالان خپل باداران مني.
کله کله چې ځینې سیاسي ګوندونه د جنرالانو باداري نه مني، نو بیا ای ایس ای د هغوی په ضد کودتا وکړي او سیاسي حکومت وپرځي، خو جنرالان دا تلاش کوي چې دغه کودتاوې او د سیاسي حکومتونو چپه کیدل هم په ظاهره په اصطلاح قانوني شکل ولري.
د پاکستان پوځ کې د قومونو ونډه
د پاکستان پوځ کې د ۸۰ فیصدو شاوخوا پنجابیان دياو ۱۰/۱۲فیصده شاوخوا به یې پښتانه وياو پاتې نور قومونه دي.
د پوځ زعامت تر ټولو لوړ پوړي ۱۱ تنه دغه افسران تشکیلوي، لکه لوی درستیز ، ۹ د قول اردو قومندانان ، د ای ایس ای عمومی رئیس. دا کسان زیات وخت پنجابیان وي.
د قول اردو قومندانانو کې کله کله یو نیم پښتون هم لیدل کیږي، خو دا خبره څرګنده ده چې اصل تصمیمونه څوک نیسي.
په ۱۹۴۷ کې چې د انګلیسانو واکمني پای ته ورسیده او پخوانی هندوستان د هند او پاکستان په نامه په دوو مملکتونو وویشل شو، نو د پخواني مملکت منابع او داراې د نویو مملکتونو تر منځ وویشل شوې.
په دې ویش کې د هندوستان د مادي منابعو ۱۷ فیصدي د پاکستان برخه شوه او د ګډ پوځ څخه ۳۳ فیصدي پوځ د پاکستان ورسید.
دا معلومه خبره ده چې د پاکستان پوځ لهو ړومبۍ ورځې د پاکستان د مالي منابعو په تناسب غټ و.
په ۱۹۷۱ کې چې کله بنګلدیش بیل او مستقل هیواد وګرځید، نو په پاتې پاکستان باندې د غټ پوځ بار لا سېوا شو.
د ۱۹۷۱ نه پس جنرالونو دوه واره د کودتا ګانو له لارې سیاسي قدرت په خپل لاس کې اخستې او شل کاله یې نیغ په نیغه سیاسي قدرت اشغال کړی.
د ۱۹۷۷ نه تر ۱۹۸۸ پورې جنرال ضیالحق پوځي دکتاتوري چلولې ده او د ۱۹۹۹ نه تر ۲۰۰۸ پورې جنرال مشرف د قدرت واګې په لاس کې لرلې دي.
په دې برسیره دغه نور پاتې وخت کې هم جنرالان د سیاسي حکومتونو د پردې تر شا اصلي واکمنان پاتې شوي.
د پوځ اقتصادي امپراتوري
جنرالانو د خپلې واکمنۍ په جریان کې یوه لویه اقتصادي امپراتوري هم جوړه کړې ده.
په دې کې عسکري بانک، د FWO په نوم د پاکستان تر ټولو غټ تعمیراتي شرکت.
د NCC په نوم تر ټولو غټ ترانسپورتي شرکت، په ګڼ شمیر صنعتي فابریکې، د انشورنس یا بېمې شرکتونه، د DHA په نوم د پاکستان په هر یوه ښار کې د کور جوړولو کاروبار او نورې ډیرې دارایانې ګډون لري.
د دې نه علاوه دوی د جنګي اقتصاد نه هم ګټې لاس ته راوړي، خو اوس د پاکستان ولسونه د جنرالانو په منځ کې موجودو میلیاردرانو په باره کې د سوشل میډیا په برکت معلومات لري.
په واقعیت کې پاکستاني جنرالان اوس په یوه بیوراکراتیکه سرمایه داره طبقه بدل شوي دي، چې اوس هغوی د خپلو اقتصادي او طبقاتي ګټو د ساتلو لپاره حکومتي او دولتي قدرت په خپل لاس کې ساتلو ته اړتیا لري.
دغه بیوراکراتیکه سرمایه داره طبقه د نواز شریف او د عمران خان په ګوندونو کې شاملو سرمایه دارو طبقو سره د سیاسي قدرت د نیولو لپاره سیالي کوي، په دغه سیالۍ کې د پوځ استخبارات خاص نقش لري.
د پاکستان پوځ پخوانی تربیت او دسپلن د انګلیسانو د زمانې و، نو دا پوخ او مضبوط و، خو اوس لوړ پوړيجنرالان پانګوال شوي او پراخې مادي ګټې لري.
د پوځ د لوی درستیز منصب اوس په عمل کې د پاکستان د بادشاه حیثیت لري، نو ځکه دغې چوکۍ ته د رسیدو په سر سیالۍ سختې شوې دي.
د لوی درستیز د عهدې قانوني میعاد درې کاله دی، خو اوس په دغه چوکۍ ناست جنرالان د خپل میعاد د تمدید په لټه کې وي.
د پاکستان د پوځ پخوانی لویدرستیز جنرال قمر جاوید باجوه شپږ کاله په دغه منصب تیر کړ.
د ای ایس ای پخوانير ئیس جنرال فیض حمید د پخواني صدراعظم عمران سره د دې لپاره ځان نزدې کړی و،چې هغه به لوی درستیز شي.
چې کله عمران خان د پارلمان له خوا د سلب اعتماد له لارې برطرف شو، نو فیض حمید هم د ترفیع چانس له لاسه ور کړو او د نواز شریف په پشتیبانۍ په ۲۰۲۲ کې جنرال عاصم منیر لوی درستیز شو.
د فیض حمید د کودتا هڅه
فیض حمید د قدرتمنې چوکۍ د نیولو تلاش ته لاهم ادامه ورکړه، جنرال فیض حمید د عمران خان په مرسته د ۲۰۲۳ کال د مۍ د میاشتې په نهمه نیټه د جنرال عاصم منیر په ضد په کودتا لاس پورې کړ، خو دغه کودتا ناکامه شوه.
فیض حمید او عمران خان دواړه بندیان شول او د دې خبرې امکان موجود دی چې دوی دواړه به په یوه پوځي محکمه کې محاکمه او مجازات شي.
پاکستان کې د موجوده اړۍ ګړۍ او سیاسی انقطاب اساسي علت د پاکستان د اساسي قانون د چوکاټ نه بهر د جنرالواکۍ د نظام بحران دی.
د سیاسي رهبرانو او جنرالانو تر منځ په سیاسي قدرت شخړې او د جنرالانو خپل مینځي شخړو پاکستان په سیاسي توګه بې ثباته کړی دی او اقتصاد یې هم ورشکست سره مخامخ دی.
که پاکستان د خپل اساسي قانون سره سم دموکراتیک نظام ته زر نه راوګرځي، نو د دې خبرې امکان موجود دی چې د جنرالواکۍ بحران تر دې زیات خطرناک شکل غوره کړي.
یادونه: افغانستان انټرنشنل - پښتو د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د ټولو لیکوالو نظریاتو ته درناوی لري؛ خو د چا د نظر ملاتړ نه کوي.
