تېرې څو ورځې د افغانستان په اړه اندېښمن عامه ذهنیتونه په دوحه کې نښتي وو، حال دا چې دوحه نه د افغانستان او نه یې هم د خلکو لپاره څه په اجندا کې لرل، دا ناسته د افغانستان په اړه د ټولو ناستو په پرتله یوه بې مانا او بابېزه غونډه وه.
نه یې ګډونوال او نه یې هم جوړوونکي په هدف یا ګټه خبر شول او نه یې هم چا د هدف په اړه پوښتنو ته ځواب ورکړلای شو.
اصلي کیسه بل ځای ده، چې اوس پرې څوک ډېرې خبرې نه کوي، خو ښايي – د هغې مشهورې ټوکې په فحوا – « د دې ډول غږ به سبا ته واورېدل شي! »
څه موده مخکې مې لیکلي وو، چې د افغانستان او سیمې تر پوستکي لاندې بدې پېښې شکل نیسي او موږ تر توپان وړاندې د چوپتیا روستۍ شېبې شمارو، ځینو پوښتلي وو، چې څه روان دي؟ د دې پوښتنې ځواب زموږ د هېواد او سیمې په نوي جیوستراتيژیکه مهندسي کې ده، چې زرادخونه ( د باروتو ګودام) یې پښتني قبایلي سیمه په تېره بیا وزیرستانونه او تېرا دي.
د افغانستان په اړه به مو د پاکستان د ستراتيژيک عمق Strategic Depthپالیسي اورېدلې وي.
د پاکستان د جوړېدو له ورځې تر نن پورې د دغې پالیسي اصلي زړی د هندوستان په وړاندې د جبهې لپاره د یوه کمزوري او د پاکستان تر لاس لاندې افغانستان رامنځته کول وو، چې پاکستان دغه ماموریت په سیمه کې د نړیوالو لویو قدرتونو د ګټو او امنیتي – اقتصادي سیاستونو په سیالۍ کې په ټیکه اخلي. د سړې جګړې پرمهال د شوروي په ضد د ټول لویدیځ د جبهې لوژستیک پاکستان په ټيکه واخیست او د افغانستان په اړه د خپلې پالیسۍ عملي کولو ته ډېر ورنږدې شو.
بل ځل یې تش په نامه « د ترهګرۍ په ضد جګړه» د لنګې غوا غوندې راولوشله او په یوه وخت یې هم ترهګر روزل او هم یې امریکا و ناټو ته د هغوی په وړاندې د جګړې اکمالات کول او له دواړو پوځي – استخباراتي ټیکو څخه یې پیسې لوټلې.
قبایلي سیمې په تېره بیا وزیرستانونه په دې دواړو جګړو کې د جبهې د شاBack Of The Battle Front په توګه کارېدل. د سړې جګړې پر مهال قبایلي سیمه له خودارادیت، ښوونې روزنې، اقتصادي ودې، سیاسي خپلواکۍ، زېربنا، خدماتو، فرهنګي ودې او ویښتیايي شعور څخه محرومه وساتل شوه، استخباراتي مدرسې په کې ښې ډېرې جوړې شوې، عربي و عجمي معهدونه یې په کې رامنځته کړل او ټولې جهادي پردۍ، سیمهییزې او نړیوالې ډلې و جنګیالي یې په کې مېلمانه وساتل، عرب، اوزبیک، تاجیک، چیني اېغوران، چیچنایان ان د برما تر روهینګیانو او تورک و تاتار جنګیالیو پورې په کې راغونډ شول، دا مېلمانه تر پایه مېلمانه پاتې نه شول، بلکې ژر په داسې کوربنو بدل شول، چې د سیمې خلکو ورڅخه کډې بار کړې. دغو استخباراتي ډلو ډلګیو دلته قومي شخړو او بدیو ته لمن ووهله، له تیرا و پاړهچنار و کورمې و هنګو رانیولې تر ګیلګیت و بیلتستان پورې یې د شیعه و سني شخړې تودې کړې او د قومي مشرانو وژنې، جبري کډوالۍ او (اغوا برای تاوان) یې راپیل کړل. د دیوبندیانو، سلفیانو، پنجپیریانو، صوفیانو، پیرانو، اهل حدیثو، تبلیغیانو، بریلویانو، احمدیانو او لسګونو نورو مذهبي فرقو شخړې یې تودې وساتلې او ښه پرېمانه پښتانه یې یو پر بل ووژل.
پاکستان له ۲۰۰۲ کال را په دیخوا د پښتني قبایلو د لاندې کولو او د دغو سیمو د خلکو د وژلو او بیا د ولس د کډو د بارولو لپاره ګڼ عملیاتونه وکړل، هرکله چې سیمې یې په وحشت له ملکي وګړیو څخه تشې کړې، نو پردۍ ترهګرې ډلې یې په کې ځای پرځای کړی. د دغو خونړیو عملیاتو ځینې یې داسې یادولای شو:
- اپریشن المیزان (وزیرستان) ۲۰۰۲
- اپریشن راهِ حق (سوات) ۲۰۰۷
- اپریشن زلزله (وزیرستان) ۲۰۰۸
- اپریشن صراطالمستقیم (خیبر) ۲۰۰۸
- اپریشن شېردل (باجوړ) ۲۰۰۸
- اپریشن راه راست (سوات) ۲۰۰۹
- اپریشن د تور تندر توپان (ملکند) ۲۰۰۹
- اپریشن راه نجات (وزیرستان) ۲۰۰۹
- اپریشن بریښنا (مومند) ۲۰۰۹
- اپریشن کوه سفید (کورمه) ۲۰۰۱۱
- اپریشن ضرب عضب (وزیرستان) ۲۰۱۴
- اپریشن ردالفساد (بېلابېلو قبایلي سیمو کې) ۲۰۱۷
- او دا دی اوس اپریشن عزم استحکام ۲۰۲۴
دا ټول عملیات د ولس په ضد وشول، د ولس زرګونه مخور او مشران ووژل یا ورک شول، ښوونځي وسیزل شول او ځوانان یا کډوال شول یا یې ټوپک راپورته کړل، د قبایلو شتمنۍ لوټ شوې خو ترهګر نه یوازې ورک نه شول، بلکې ورځ تر بلې پیاوړي شول.
یو مهال په واڼه کې پوځ او د ملانذیر ډلې ورپسېاحمدزي وزیرو قومي لښکر د اوزبیکستان د اسلامي غورځنګ په ضد عملیات پیل کړل، نو د ټي ټي پي اوسني مشر مفتي نورولي اوزبکیو اورپکو ته پناه ورکړه او ویې ساتل. له هغه مهاله دا ثابته وه، چې دوی نړۍ ته د ترهګرۍ ضد جګړو نمایش ورښيي، خو په عمل کې د ټولې نړۍ ترهګر خوندي ساتي.
په روستیو دوه لسیزو کې یې زړې او نوې سیاسي – پوځي ډلې یا پیاوړې کړې او یا یې نوې راوپنځولې. له القاعدې رانیولې بیا تر TTP، لشکر جنگوی، جندالله، سپاه صحابه، جیش محمد، حرکتالمجاهدین، جمعیت، جماعت، تحریک جعفري،لشکر طیبه، جنبش اسلامی اوزبیکستان، حرکت اسلامي اوزبیکستان او بیا را روسته داعش برانچ خراسان، جماعتالاحرار، بدطالبان، ګوډطالبان، اتحادالمجاهدین، د ختیځ تورکستان اسلامی غورځنګ او په خیبر کې د منګل باغ لشکر اسلام ډلې او نورو پورې یې په همدې یاغیګړ باندې رانازل کړل او د ترهګرۍ نړیوال مارکېټ ته یې بولۍ وړاندې کړه، چې چین و امریکا و روسیه و عرب و بل و بل که د نیابتي جګړو لپاره هرڅه غواړي شته.
د نیابتي جنګونو د ټېکو په اقتصاد معتاد پاکستان چې وږی شو،نو د دغو ځانمرګو ډلو نرخ یې ارزان کړ او د جبهې شا یې هم له قبایلي سیمو څخه افغانستان ته راپراخه کړه. پاکستان دومره سپینسترګی شوی، چې د ډیورندکرغېړني کرښې د دواړو غاړو له قومي مشرانو یې د «امن کمیټه» په نامه ناستې راپیل کړي دي، دا هغه دودیز تاریخي پلاتفورم و، چې تل د افغانستان د حکومتونو په لاس کې و.
په تېرو ورځو کې د القاعده لپاره له برصغیر سره تړاو لرونکی قوماندان خطاب منصورله خپلو جنګیالیو سره د مفتی نورولی سره یو ځای شو، دا د دیره اسماعیل خان اوسیدونکی دی او د بدرمنصور د ډلې قوماندان و. بدر منصور د قبایلي سیمو لپاره د القاعده مسؤل و.
په ۲۰۱۴ کې پر شمالی وزیرستان د عملیاتو له امله د بدر منصور ډله د هغه د ورور عمر منصور تر مشرۍ لاندې لومړۍ پکتیکا ته لاړه ، بیا زرمت ، بیا ننګرهار او وروسته په نورستان او کونړ کې ځای پر ځای شول، د هغوی مشري احمد فاروق کوله، د احمد فاروق ملګري هم د ټی ټی پی سره یو ځای شوي وو.
همداسې مصطفی ابوالیزید په وزیرستان کې د القاعده لپاره د جنوبی اسیا څانګه جوړه کړې وه، هغه مصری و، چي بیا روسته د هغه تر وژل کېدو یې ترلاس لاندې جنګیالي د برصغیر په تشکیلاتو کې ورننوتل.
دا ټول څرګندوي، چې دلته ترهګرې ډلې په ماهیت کې ټولې سره یو دي او یوه بلې ته اوښتل او بدلون یې یوه عادي خبره ده. د ټولو مدیریت له یوه ځایه کیږي.
په همدې تېر لوی اختر کې داعشیانو د جنوبی وزیرستان په مرکز واڼه کې ملایان ووژل، په کورمه کې په دوو جلا چاودنو کې د ملکي وګړو موټر په نښه شو ، د شمالی وزیرستان په سپین وام او میرعلی تحصیلونو کې د پوځ او بډطالبانو تر منځ جګړې وشوې، همدا څو ورځې مخکې د وزیرستان په مرکز واڼه کې د جمعیت علمای اسلام مشر ملا میرزا جان وویشتل شو، د یو شمېر ملایانو او قومي مشرانو هدفمندې وژنې د دې لپاره کیږي، چې قبایلی دودیز جوړښتونه مات کړي او ولسونه په خپلو کې سره واچوي.
په ضرب عضب خو یې سیمه تباه کړه او دا دی په نوې څپه کې یې سیمې ته د لانور وړاندې راتلو او افغانستان ته د پښو راغځولو په نیت یې دا دی د بېوزله پښتنو د ټولوژنې لپاره«عزم استحکام» خونړي عملیات راپیل کړل.
تر څو میاشتو مخکې د پاکستان اقتصادي سقوط د خبرونو سرټکي وو، خبره تر دې بریده رسېدلې وه، چې خپل ملي هوايي شرکت یې خرڅلاو ته وړاندې کړی و، ناڅاپه هرڅه بدل شول. یو امریکايي پوځي هیئت پاکستان ته راغی او د لوږې پر اور یې اوبه وشیندلې.لکه په پاکستان یې چې کوډې کړې وي، اوس د خپلو خلکو د ځپلو په ضد نوي عملیات اعلانوي، څېړونکي باور لري، چې پاکستان څه وسله والې ډلې د لویو قدرتونو ترمنځ د سیالۍ بازارته وړاندې کړي او په نیابتي جنګونو کې د هغوی د جنګولو ګټې ته ناست دی.
د پاکستان بله ګټه دا ده، چې د افغانستان کاني استخراج یې په خوښه روان دی او په قبایلي سیمو کې یې هم د قبایلو په ټولو سرچینو او کانونو د چورتالان خېټه واچوله، همدا څو ورځې مخکې یې په قبایلو کې د کرومایټو په یوه کان اغزن سیمان راتاو کړل او داسې لوحې یې پرې ولیکلې:
« خبردار! په دې علاقې کې بارودي سرنګونه لګیدلي، لهذا تاسو دغه علاقي نه لرې اوسئ!»
د ترهګرۍ په دغې بولۍ کې وزیرستانونه او پښتني قبایلي سیمې د اور په تنور بدلیږي او پاکستاني دفاع وزیر خو لا دا ګواښ هم کړی، چې په خپلو مخالفانو پسې به افغانستان ته هم راننوځي.د بډ طالبان او ګوډ طالبان په جګړو کې له قبایلو څخه د سرسړي وژل کیږي او له «ټانک» څخه د خلکو کډې په بارېدو دي. د ستراتيژيک عمق په سلسله کې د جګړې لپاره «د جبهې شا» ټوله قبایلي پټاره، سهیلي پښتونخوا، چمن و ویش، تر تیرا و چترال و بلتستان پورې د ډیورند د کرغېړنې کرښې په اوږدو کې ټوله سیمه رانغاړي. تېرکال چې ټی ټی پی چترال سقوط کاوه ټول پلان یې دا و چې د کونړ او کشمیر تر منځ چترال د پُل په حیث وکاروی چترال د دوی لپاره مهم و. اوس هم له چترال څخه د افغانستان و تاجیکستان بدخشانونو ته د پیریانو تګ راتګ زیات دی، منځنۍ اسیا روسیه او چین پوهیږي، چې څه روان دي.
د «رزمک» په لویه ولسي غونډه کې د پښتونژغورنې غورځنګ مشهور مبارز مشر علي وزیر په ښکاره وویل، چې یوځل بیا پاکستانۍ کړۍ غواړي له وزیرستان څخه د چین، منځنۍ اسیا او ان ایران په وړاندې د نیابتي ډلو چرګۍ توده کړي.
د جبهې شا دا ځل ډېره لویه او پراخه ده، ګواکې ټول افغانستان هم اوس د نیابتي شخړو د جبهې شا پټارې ته ورګډ کړای شوی دی. د سیمې له زمکنیو حقایقو خبرو مبصرینو ویلي چې پاکستان پر کابل واکمنې ډلې ته ویلي، چې د پاکستاني طالبانو ډلې له ډیورند څخه لرې او د افغانستان په شمال کې ځای پرځای کړي، لاتراوسه خبره په غزني کې د دوی په دیره کولو ولاړه ده، خو له وزیرستانونو او نورو قبایلي سیمو څخه یې د خلکو کډې وربار کړي او د عملیاتو لپاره تر ډيورند راتېرېدلو ته د پاکستاني دفاع وزیر غاښ چیچی بیا بیا تکراریږي.
ملافضل رحمان د پاکستاني ادارو په اشاره ګواښ وکړ، چې په دوه یا څلورو میاشتو کې به په پښتونخوا کې اسلامي امارت جوړیږي، دا په حقیقت کې په افغانستان کې د مداخلې، د پښتني سیمې د ویجاړي او په خاورو وینو د لړلو رسمي و دیني فتوا وه، چې ورکړل شوه او د پښتونوژنې د «عزم استحکام» اعلان تائید شو.
همدا څو ورځې مخکې په وزیرستان کې د « مجلس عسکري کاروان» په نوم د اخترمحمد خلیل نوې ډله اعلان شوه، چې د حافظ ګلبهادر په مشرۍ د اتحادالمجاهدین د شورا غړیتوب لري. پخپله حافظ ګلبهادر د عزم استحکام په وړاندې د « الفتح بالنصرة الرحمن» عملیات اعلان کړل.
په پېښور کې د قبایلو یوې ناستې ته قبایلي مشر نصرالله خان وویل: « په قبایلو کې نه ترهګر شته او نه دا خلک د پوځ په راتلو کې د امن کومه نښه ویني، پوځ د امن راوستلو لپاره نه راځي، بلکې د غلا لپاره راځي، چې پښتانه به یې په وړاندې ودریږي. »
په بنو کې د امن جرګې ته یوه بل قبایلي مشر صمد حاجي وویل: « موږ تجربه لرو، پخوا یې هم اول دلته بدمعاشان راوستل خلک یې پرې تنګ کړل او بیا پوځ ورپسې راغی او سیمه یې تباه کړه، خلک یې ووژل یا یې ژوندي له وطنه ورک کړل. خبره نه د امن ده او نه هم دلته ترهګر شته، خبره ټوله د ډالرو ده، د پیسو ده. دا جنګ د ډالرو لپاره دی او قتلکیږي په کې زموږ ولس او تباه کیږي په کې زموږ سیمه.»
ټوله قبایلي سیمه له تیرا و ورکزیورانیولې تر خیبر و مومند و په تېره بیا وزیرستانونو پورې، د افغانستان د ستراتيژيک ثبات د ملا تیر ده. دا سیمه اوس د دوښمن له باروتو ډکه شوې ده او د وینو نوې څپې راروانې دي... خو بلخوا زموږ سیاسیون او مدني فعالان لاهماغسې د دوحې ناستو د تړلو دروازو تر شا د ګډون په درویزه بوخت دي.د وطن او سیمې تر پوستکي لاندې لاهم د اوراخیستو باروتو لیکه په توندۍ د خروارونو چاودېدونکیو زېرمو پورې ور روان دی. د جبهې شا ډکه ده او پاکستاند ستراتیژيک عمق د روستي درشل د فتحې خوبونه ګوري.
یادونه: افغانستان انټرنشنل - پښتو د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د ټولو لیکوالو نظریاتو ته درناوي لري؛ خو د چا د نظر ملاتړ نه کوي.