واشنګټن پوسټ: طالبان د واخان دهلېز د جوړېدو او پرې د نړۍوالې سوداګرۍ ناکام خوبونه ویني
واشنګټن پوسټ د (سلواغې ۱۴مه) خپل یو راپور کې ویلي، څه باندې درې کاله وړاندې طالبان پر افغانستان واکمن شوي؛ خو دا هېواد لا هم له سختو اقتصادي ستونزو او نړۍوالې انزوا سره لاس او ګرېوان دی.
اوس طالبان هڅه کوي، چې د افغانستان یوه لرې پرته سیمه د خپلو خیالي طرحو پر بنسټ د نړۍوالې سوداګرۍ پر مرکز بدله کړي.
د واشنګټن پوسټ د راپور له مخې، طالبان غواړي د واخان دهلیز له لارې چې د افغانستان په شمال ختیځ کې یو تنګ او غرنی مسیر دی یو لوی سړک جوړ کړي؛ څو افغانستان له چین سره ونښلوي.
دغه لاره نه یوازې د مرکزي اسیا او چین ترمنځ د سفر وخت کمولی شي؛ بلکې د لیتیم، کوبالټ او سرو زرو په څېر د نادره کاني موادو سوداګرۍ ته هم زمینه برابروي.
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت ویاند عبدالسلام جواد ویلي:« واخان د دغې لارې یوه مهمه برخه ده.»
د واخان سړک جوړولو ننګونې
په لومړي پړاو کې طالبان هڅه کوي، چې د چین پولې ته نږدې ۳۰ میله خامه لار قیر کړي؛ خو لا هم ۲۰۰ میله لاره پاتې ده، چې د زېربنایي اسانتیاوو له کمښت سره مخ ده.
د دغه سړک جوړول پیاوړو پُلونو او داسې اقداماتو ته اړتیا لري، چې د سختو بارانونو پر مهال لاره د بندېدو څخه وژغوري.
سره له دې ځینې شنونکي وايي، چې دغه پروژه ممکن “د ناکامۍ یو لوی سړک” شي.
د Maxar تجارتي شرکت سپوږمکۍ عکسونه ښيي، د ۲۰۲۳کال د اګست راهیسې د واخجیر دروازې ته نږدې،چې د چین پولې ته څېرمه ده، هیڅ نوی پرمختګ نه دی شوی.
واشنګټن پوسټ په دغې سیمه کې د طالبانو د استخباراتو د ادارې مشر ذبیحالله امیري چې د طالبانو د محلي استخباراتو مشر دی له خولې لیکلي “طالبان د دغې پروژې لپاره کافي بودجه نه لري او هیله لري، چې چین ورسره مرسته وکړي.”
چین او د افغانستان د پانګونې محدودیتونه
چین د طالبانو د واک ته رسېدو راهیسې له دوی سره د کانونو د استخراج یو شمېر تړونونه کړي دي؛ خو سره له دې چې طالبان ادعا کوي چین د واخان دهلیز د سوداګرۍ پراختیا ته لېوالتیا لري، بیجېنګ تر اوسه د لویو زېربنایي پروژو د پانګونې څخه ډډه کړې ده.
یو له لویو خنډونو څخه پر ښځو او نجونو د طالبانو سخت محدودیتونه دي ،چې له کبله یې ډېرې نړۍوالې کمپنۍ او حکومتونه له افغانستان سره د پانګونې څخه لاس اخلي.
پر دې سربېره د افغانستان امنیتي وضعیت هم د اقتصادي پرمختګ لپاره ستره ننګونه ده.
امنیتي ګواښونه او د داعش د بریدونو اندېښنې
د داعش خراسان څانګې له ۲۰۲۱ کال راهیسې په افغانستان کې ګڼ مرګوني بریدونه کړي دي.
د دغې ډلې یو برید چې د ۲۰۲۲ کال په ډسمبر کې د کابل په یوه هوټل کې وشو، پنځه چینايي وګړي یې ټپیان کړل.
داعش، چین د شینجیانګ ایالت د مسلمانانو ضد پالیسو له امله په نښه کوي او د دغه هېواد اقتصادي پروژې «استعماري خوب» بولي.
په پاکستان کې هم د ترهګریزو بریدونو له امله، چې له ۲۰۲۱ کال راهیسې ۲۰ چینايي وګړي پکې وژل شوي بېجینګ یې د خپلو سترو زېربنایي پروژو پر دوام اندېښمن کړی دی.
طالبان بیا ادعا کوي، چې امنیتي ستونزه نشته. د کابل شمال ته په یوه تبلیغاتي لوحه کې لیکل شوي: “له څلورو لسیزو جګړې وروسته، موږ په ټول هېواد کې بشپړ امنیت ټینګ کړی دی؛خو د واشنګټن پوسټ راپور ښيي، چې د افغانستان په شمالي پولو کې خلک د امنیتي وضعیت په اړه له احتیاطه کار اخلي او ځیني طالب چارواکو خبریالانو ته ویلي چې «خپل بهرنی هویت دې پټ کړي».
د خلکو بې باوري او ناامیدي
که څه هم طالبان د واخان دهلیز د نړۍوال سوداګریز مرکز کولو خوبونه ویني؛ خو دغه سیمه لا هم له بې وزلو کلیو او سختو غرنيو لارو څخه جوړه ده، چې سفر پکې خورا ستونزمن دی.
د دغې سیمې یوې ۲۵ کلنې مېرمنې واشنګټن پوسټ ته ویلي: «شاید که دا سړک خلاص شي او بهرنیان دلته راشي، طالبان به موږ ته لږه ازادي راکړي».
خو د طالبانو تر واک لاندې افغانستان له دغو هیلو ډېر لیرې دی. ځینې سیمهییز طالب چارواکي پرته له دې چې شواهد وړاندې کړي، ادعا کوي چې «بهرني ځواکونه» هڅه کوي د دغه سړک له جوړېدو مخنیوی وکړي.
د طالبانو ځینې پلویان هم ادعا کوي، چې پاکستان له دغې پروژې زیان لیدلی شي او د افغانستان د اشغال لپاره چمتووالی نیسي؛ څو دا پروژه شنډه کړي.
په داسې حال کې چې د روسي زغروالو ټانکونو زنګ وهلي پاتې شوني د سېندونو په غاړو کې پرتې دي او د ناټو پخوانۍ پوځي اډو د خیمو رنګ هم تللی، ډېر افغانان لا هم د داسې راتلونکې خوب ویني چې د تېرې جګړې سیوری پرې نه وي خپور.
