دهه‌ها جنگ، افغانستان را به «جهنم محیط‌زیستی» تبدیل کرده است
بیش از چهار دهه جنگ، خشونت و بی‌توجهی گسترده به مسائل زیست‌محیطی، افغانستان را به سرزمینی آلوده، خشک و غیرقابل زیست تبدیل کرده است.
ریچارد بنت، گزارشگر ویژه سازمان ملل، تخریب زیست‌محیطی ناشی از جنگ را یک بحران حقوق بشری توصیف کرده و خواستار پاسخ‌گویی طرف‌های درگیر و جبران خسارات شده است. او تأکید کرد که این بحران باید به‌عنوان یک اولویت جهانی مورد توجه قرار گیرد.
آلودگی آب، هوا و خاک به‌ویژه در مناطق جنگ‌زده، زندگی زنان و کودکان را بیش از سایر گروه‌ها در معرض خطر قرار داده است. کودکان در زمین‌های آلوده به بقایای جنگی بازی می‌کنند و کشاورزان نا‌آگاهانه در خاک‌های آلوده مشغول کشت و کار هستند. استفاده از سلاح‌هایی چون «مادر تمام بمب‌ها» توسط ارتش امریکا در سال ۲۰۱۷ در ننگرهار، نگرانی‌هایی را درباره آلودگی خاک و از بین رفتن تنوع زیستی به همراه داشته است.
تخریب زیرساخت‌هایی چون پل‌ها، جاده‌ها و کانال‌های آبیاری نیز بحران امنیت غذایی را در کشوری که بیش از ۷۰ درصد جمعیت آن به کشاورزی وابسته‌اند، تشدید کرده است. در همان سال ۲۰۱۷، برخی گزارش‌ها نشان دادند که شهروندان افغان، آلودگی سمی را تهدیدی بزرگ‌تر از طالبان می‌دانند.
هارون رحیمی، پژوهشگر افغان در مؤسسه رائول والنبرگ سویدن، به همراه ریچارد بنت و مارکوس اورلانا، گزارشگران ویژه سازمان ملل در حوزه‌های حقوق بشر و مواد سمی، در حال تهیه گزارشی برای ارائه به مجمع عمومی سازمان ملل درباره اثرات زیست‌محیطی مداخلات نظامی در افغانستان هستند.
ریشه‌های بحران زیست‌محیطی افغانستان به دوران پیش از حمله شوروی در سال ۱۹۷۹ بازمی‌گردد و شامل آسیب‌هایی است که در جریان مداخلات استعماری و رقابت‌های جنگ سرد بر این کشور وارد شده است. در آغاز دهه ۱۹۸۰، حدود ۴.۳ میلیون افغان به دلیل جنگ، به پاکستان و ایران پناه بردند و روستاها و زمین‌های کشاورزی حاصلخیز رها شدند. این جابجایی گسترده، الگوهای استفاده از زمین را مختل کرد و فشار زیادی بر منابع مناطق میزبان وارد ساخت.
پس از خروج نیروهای شوروی، درگیری‌های داخلی میان گروه‌های مجاهدین به‌ویژه در کابل، زیربناهای شهری را ویران کرد و جنگل‌های استان‌های اطراف برای تأمین سوخت به‌طور گسترده قطع شدند. سیستم‌های آبیاری نیز دچار آسیب‌های جبران‌ناپذیری شدند.
جنگل‌های افغانستان از دیگر قربانیان جنگ‌های چند دهه اخیر به شمار می‌روند. در دهه ۱۳۵۰، این کشور دارای پوشش جنگلی گسترده‌ای بود، اما امروز تنها دو درصد از این جنگل‌ها باقی مانده است. نیاز به سوخت و ادامه جنگ‌ها موجب قطع بی‌رویه درختان توسط جوامع محلی شده است.
در مجموع، جنگ و تخریب زیست‌محیطی در افغانستان اکنون به مرحله‌ای رسیده که بقای نسل‌های آینده و امنیت انسانی را به‌طور جدی تهدید می‌کند. این بحران نیازمند توجه فوری جامعه جهانی و اقدامات جدی برای کاهش آثار مخرب آن است.
بحران آب در افغانستان صرفا به کمبود منابع آبی محدود نمی‌شود، بلکه آلودگی گسترده آب‌ها نیز به بحرانی جدی بدل شده است. بمباران‌ها و عملیات نظامی در مقیاس صنعتی، مواد شیمیایی خطرناکی را وارد رودخانه‌ها و منابع آب زیرزمینی کرده‌اند.
گزارش‌های جدید نشان می‌دهد طالبان از مواد شیمیایی سمی در بمب‌های انتحاری خود بهره برده‌است که موجب تشدید آلودگی آب و خاک شده است.
در مناطق شهری، فروپاشی سامانه‌های بهداشتی منجر به آلودگی بیشتر آب و بروز بیماری‌های ناشی از آب آلوده شده است. آلودگی هوا نیز به بحرانی دیگر تبدیل شده که جنگ نقش مستقیمی در آن داشته است.
در دوران حضور نیروهای نظامی امریکا، استفاده گسترده از گودال‌های سوزاندن زباله، گازهای سمی را وارد هوا کرد که به بروز بیماری‌های مزمن تنفسی و افزایش نرخ سرطان منجر شد. زنان و کودکان بیش از سایر گروه‌ها در معرض این تهدیدها قرار دارند.
بر اساس گزارش یونیسف، در آغاز سال گذشته بیش از ۱۶۰٬۰۰۰ مورد ابتلا به بیماری‌های حاد تنفسی در افغانستان گزارش شده که عمدتا ناشی از شرایط سخت آب‌وهوایی و آلودگی هوا بوده و ۶۲ درصد از این موارد مربوط به کودکان زیر پنج سال بوده است.
از جمله خطرناک‌ترین پیامدهای زیست‌محیطی جنگ، آلودگی گسترده خاک است. برای نمونه، آزمایش‌های هسته‌ای پاکستان در منطقه بلوچستان، واقع در نزدیکی استان‌های هلمند و قندهار، موجب آلودگی شدید خاک و افزایش موارد سرطان در جوامع مرزی افغانستان شده است.
همچنین، استفاده از اورانیوم ضعیف‌شده در حملات موشکی باعث بر جای ماندن زباله‌های رادیواکتیو شده که به خاک و منابع آبی نفوذ کرده‌اند. کشاورزان نا‌آگاهانه در خاک آلوده کشت و زرع می‌کنند و کودکان در مناطقی که با بقایای سمی جنگ‌های گذشته آلوده شده‌اند، بازی می‌کنند.
علاوه بر این، مین‌های زمینی و سایر بقایای انفجاری جنگ، دست‌کم ۷۲۴ میلیون متر مربع از خاک افغانستان را آلوده کرده‌اند. طبق گزارش دیده‌بان حقوق بشر، تنها دو شهر افغانستان به‌طور کامل از وجود مین پاکسازی شده‌اند.
بیشتر بخوانید:
سازمان ملل: تخریب جنگل‌ها در افغانستان همچنان یک چالش جدی است
صلیب سرخ می‌گوید ۳۳ میلیون نفر در افغانستان با کمبود شدید آب مواجه‌اند
گاردین: درگیری‌های مسلحانه افغانستان را در برابر فجایع طبیعی آسیب‌پذیرتر کرده است
