پاپ فرانسیس؛ اصلاح‌طلبی که واتیکان را به چالش کشید
پاپ فرانسیس روز دوشنبه اول ثور درگذشت. این مقاله به بررسی رهبری او، دیدگاه‌های الهیاتی‌اش، تاثیراتش بر سیاست‌های جهانی و چالش‌هایی می‌پردازد که در هدایت ۱.۳ میلیارد کاتولیک در جهان با آن‌ها روبه‌رو بود.
پاپ فرانسیس، با نام اصلی خورخه ماریو برگولیو، ۱۷ دسامبر ۱۹۳۶ در بوئنوس آیرس، پایتخت آرژانتین متولد شد. او ۲۶۶مین پاپ کلیسای کاتولیک بود و انتخابش در مارچ ۲۰۱۳، چندین رکورد تاریخی را شکست.
او اولین پاپ یسوعی (فرانچسکانی)، اولین پاپ از قاره امریکا و اولین پاپ غیراروپایی در بیش از هزار سال اخیر بود.
دوران پاپ فرانسیس با تاکید بر فروتنی، عدالت اجتماعی، تفسیرهای الهیاتی پیشرو و اصلاحات کلیسایی همراه بود.
آغاز زندگی و مسیر کشیش شدن
پاپ فرانسیس در یک خانواده کارگری از مهاجران ایتالیایی به دنیا آمد. قبل از انتخاب مسیر دینی، در رشته شیمی تحصیل کرد و به عنوان تکنسین در یک آزمایشگاه مواد غذایی شروع به کار کرد اما در ۲۱ سالگی، احساس کرد یک دعوت معنوی درونی از او صورت گرفته که او را به پیوستن به فرقه یسوعی‌ها (Jesuits) سوق داد.
او در سال ۱۹۶۹ کشیش شد و در سال ۱۹۷۳ به عنوان رهبر یسوعی‌های آرژانتین منصوب شد.
دوره رهبری برگولیو بر یسوعی‌های آرژانتین با تاکید بر عدالت اجتماعی، کمک به فقرا و الهیات عملی برجسته شد.
خلاف بسیاری از رهبران کلیسا، او زندگی ساده‌ای در پیش گرفت. از حمل‌ونقل عمومی استفاده می‌کرد و به جای تجمل‌گرایی، در اقامتگاه‌های ساده به سر می‌برد اما عملکردش در جنگ آرژانتین (۱۹۷۶ تا ۱۹۸۳) بحث‌برانگیز شد.
در آن دوران، رژیم نظامی آرژانتین مخالفان خود را سرکوب می‌کرد و بسیاری از کشیش‌های فعال در حوزه حقوق بشر تحت تعقیب قرار گرفتند. برخی منتقدان معتقدند که برگولیو می‌توانست اقدامات آشکارتری برای دفاع از این افراد انجام دهد اما حامیانش می‌گویند که او به‌طور مخفیانه از نفوذ خود برای نجات جان برخی کشیش‌ها و فعالان اجتماعی استفاده کرده است.
مسیر پاپ شدن
در سال ۱۹۹۸، برگولیو به عنوان اسقف اعظم بوئنوس آیرس منصوب شد و در این نقش به فعالیت‌های اجتماعی و ارائه خدمات مذهبی خود ادامه داد. او امتیازات خاص مقامات کلیسا را پس زد و به جای کاخ اسقفی، در آپارتمانی ساده زندگی کرد.
در سال ۲۰۰۱، پاپ ژان پل دوم، برگولیو را کاردینال کرد. شهرت او به عنوان مدافع فقرا در کلیسای کاتولیک افزایش یافت و در سال ۲۰۰۵ یکی از نامزدهای برجسته برای مقام پاپ بود اما در نهایت به نفع پاپ بندیکت شانزدهم کنار رفت.
پس از استعفای تاریخی پاپ بندیکت شانزدهم در سال ۲۰۱۳، برگولیو به عنوان پاپ جدید انتخاب شد و نام فرانسیس را برگزید. او این نام را به افتخار سنت فرانسیس آسیزی، قدیسی که به خاطر فقر و حفاظت از محیط زیست شناخته می‌شود، برای خود انتخاب کرد.
دیدگاه‌های الهیاتی و اصلاحات کلیسایی
از زمان انتخاب به عنوان پاپ، فرانسیس اصول رحمت، شفقت و شمول را ترویج داد. دیدگاه‌های او درباره تعالیم اجتماعی با تمرکز بر گروه‌های حاشیه‌نشین و مواجهه با بحران‌های جهانی منعکس شد.
پاپ فرانسیس به رویکرد باز و شفقت‌آمیز مشهور بود. او بارها تاکید کرد که کلیسا باید پذیرای همه باشد؛ از جمله افراد طلاق گرفته، ال‌جی‌بی‌تی‌کیو پلاس (LGBTQ+) و مهاجران.
اظهار معروف او «من که هستم که قضاوت کنم؟» درباره افراد ال‌جی‌بی‌تی‌کیو پلاس، تحولی مترقی در کلیسای کاتولیک بود؛ اگرچه او از تغییر دکترین رسمی در مورد ازدواج همجنس‌گرایان خودداری کرد.
سال ۲۰۱۵، پاپ فرانسیس «Laudato Si’» را منتشر کرد که یک دایره‌المعارف درباره محیط زیست است. او در این دانش‌نامه، خواستار اقدام فوری برای مقابله با تغییرات اقلیمی و تخریب محیط زیست شد.
پاپ فرانسیس اقدام در حوزه محیط زیست را به عنوان یک وظیفه اخلاقی مطرح کرد و از دولت‌ها، شرکت‌ها و افراد خواست مسئولیتشان را در قبال حفاظت از سیاره زمین بر عهده بگیرند.
پاپ فرانسیس همچنین یکی از منتقدان سرسخت نابرابری اقتصادی بود. او سرمایه‌داری بدون نظارت را با عبارت «اقتصادی که می‌کشد» توصیف کرد.
او در دوران حیاتش خواستار درآمد پایه جهانی، بخشش بدهی کشورهای در حال توسعه و محدود کردن مصرف‌گرایی افراطی شد. این دیدگاه‌ها، حمایت‌هایی را جلب کرد اما از سوی اقتصاددانان محافظه‌کار مورد انتقاد قرار گرفت.
تنش با محافظه‌کاران امریکایی
پاپ فرانسیس به ویژه با جناح محافظه‌کار در ایالات متحده بر سر موضوعات مختلفی اختلاف نظر داشت. او به شدت از سیاست‌های سختگیرانه مهاجرتی دوران دونالد ترامپ (در دوره اول ریاست‌جمهوری او) انتقاد کرد و بارها خواستار رفتار انسانی‌تر با مهاجران و پناهجویان شد.
بسیاری از محافظه‌کاران مذهبی، تغییرات اقلیمی را نادیده می‌گیرند اما پاپ فرانسیس در Laudato Si’ تاکید کرد بحران زیست محیطی یک مسئولیت اخلاقی است و از دولت‌ها خواست اقدامات جدی‌تری در این زمینه انجام دهند.
تاکید او بر نابرابری در سیستم اقتصاد جهانی و خطر سرمایه‌داری بدون نظارت برای جوامع فقیر، باعث شد که برخی منتقدان آمریکایی این دیدگاه‌های او را «ضد سرمایه‌داری و سوسیالیستی» توصیف کنند.
این مواضع باعث می‌شد که پاپ فرانسیس در میان دموکرات‌ها و گروه‌های دیگری محبوب باشد اما در جناح محافظه‌کار ایالات متحده، به ویژه میان برخی اسقف‌های کاتولیک آمریکایی، مخالفت‌هایی علیه او شکل بگیرد.
مخالفت کاتولیک‌های سنت‌گرا
تلاش‌های پاپ فرانسیس برای مدرن‌سازی کلیسا، باعث مقاومت داخلی در میان کاتولیک‌های سنت‌گرا شد. یکی از مهم‌ترین نقاط اختلاف، کاهش محدودیت‌های کلیسا برای افراد طلاق گرفته بود. او راه را برای برخی از افراد مطلقه به منظور دریافت عشای ربانی باز کرد که از دید سنت‌گرایان، کاهش سختگیری‌های کلیسا بر ارزش‌های سنتی محسوب می‌شد.
عشای ربانی، یادبود و بازسازی شام آخر عیسی مسیح با شاگردانش در شب قبل از مرگ است.
کاتولیک‌های سنت‌گرا همچنین رویکرد ملایم‌تر پاپ فرانسیس نسبت به همجنس‌گرایان را نوعی سازش با ارزش‌های مدرن دانسته‌اند.
در سال ۲۰۲۱، او آیین سنتی لاتین را که در دوران پاپ بندیکت شانزدهم دوباره رایج شده بود، محدود کرد. این تصمیم، موجب اعتراض برخی از محافظه‌کاران کلیسا شد که آن را «حمله به سنت‌های مذهبی» قلمداد کردند.
میراث فرانسیس
فرانسیس با یک ریه تنفس می‌کرد و بخش بزرگی از یک ریه‌اش را در دوران کودکی به علت یک بیماری از دست داده بود. او به زبان‌های ایتالیایی، اسپانیایی و آلمانی صحبت می‌کرد و با زبان‌های انگلیسی، فرانسوی و پرتغالی آشنایی داشت.
پاپ به رقص سنتی آرژانتین، یعنی تانگو علاقه داشت و گفته بود: «در جوانی تانگو می‌رقصیده‌ام.»
او عضو کانون هواداران باشگاه فوتبال سن لورنزو نیز بود.
دوره پاپ فرانسیس ترکیبی از اصلاحات، جنجال‌ها و رهبری اخلاقی بود.
او با تاثیرگذاری بر مباحث جهانی اقتصاد، تغییرات اقلیمی، مهاجرت و عدالت اجتماعی، کلیسای واتیکان را به بازیگری فعال‌تر در سیاست جهانی تبدیل کرد.
پاپ فرانسیس احتمالا به خاطر دفاع از فقرا و حاشیه‌نشینان، رهبری در مسائل محیط زیستی از طریق Laudato Si’ و فراخوان برای اصلاحات کلیسا و نقش دیپلماتیک خود در سیاست جهانی شناخته خواهد شد اما سرنوشت نهایی اصلاحات او را آینده کلیسا مشخص خواهد کرد.
