جهادگرایی در اروپا؛ تهدیدی برای امنیت و فرصتی برای راست‌گرایان
دانشجوی مقطع دکترای مطالعات امنیتی
چندین حمله مرگبار در سال‌های اخیر، از جمله حمله یک شهروند افغانستان به تجمعی از راست‌گرایان در شهر مانهایم و حمله به بازار کریسمس در ماگدبورگ آلمان، که منجر به کشته و زخمی شدن چندین شهروند این کشور شد، بار دیگر اروپا را با چالش جهادگرایی روبه‌رو کرده است.
این دو حمله تنها نمونه‌ای از ده‌ها موردی هستند که در سال‌های اخیر امنیت و آرامش شهروندان اروپایی را تهدید کرده‌اند. بااین‌حال، این پدیده تنها یک چالش امنیتی نیست؛ جهادگرایی در اروپا به‌طور غیرمستقیم به عاملی برای افزایش حمایت از راست‌گرایان افراطی در انتخابات تبدیل شده است.
حضور و فعالیت جهادگرایان در اروپا در سال‌های اخیر همواره به‌عنوان یک چالش امنیتی مطرح بوده است. این مسئله یکی از نگرانی‌های جدی امنیت ملی کشورهای اروپایی محسوب می‌شود و بخش قابل‌توجهی از منابع انسانی، فنی و مالی نیروهای اجرای قانون این کشورها به پیشگیری و مقابله با اقدامات جهادگرایان، که اغلب مصداق تروریسم هستند، اختصاص یافته است.
بااین‌حال، در سال‌های اخیر این فعالیت‌ها از نظر آماری و تبلیغاتی به‌طور نگران‌کننده‌ای افزایش یافته است. اکنون این نگرانی از محدوده نهادهای اجرای قانون فراتر رفته و به لایه‌های مختلف اجتماعی گسترش یافته است. شهروندان اروپایی جهادگرایی و اسلام‌گرایی افراطی را تهدیدی مداوم در محیط خود می‌دانند و نسبت به نمادهای آن واکنش‌های جدی و تدافعی نشان داده‌اند.
در این مقاله، اقدامات جهادگرایان در سه سال گذشته (۲۰۲۱، ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳) به‌طور فشرده بررسی شده و پیامدهای آن بر امنیت ملی کشورهای اروپایی، جامعه مسلمانان و مهاجران مقیم این کشورها تحلیل خواهد شد.
بیشتر بخوانید: حمله با چاقو در شرق فرانسه یک کشته و چندین زخمی بر جای گذاشت
بررسی «حملات تروریستی» جهادگرایان
در سه سال گذشته، اخبار مربوط به حملات «تروریستی»، بازداشت افراد مظنون و اعلامیه‌های مربوط به تهدیدات «تروریستی» از سوی گروه‌های افراطی، از جمله جهادگرایان اسلامی، به‌طور منظم از طریق رسانه‌ها منتشر شده است. اگرچه بر اساس گزارش‌های معتبر نهادهای اجرای قانون و مراکز تحقیقاتی، حملات «تروریستی» در اروپا تنها به اقدامات جهادگرایان محدود نمی‌شود، بلکه موارد متعددی از سوی راست‌گرایان افراطی، چپ‌گرایان افراطی و گروه‌های ملی‌گرای افراطی نیز ثبت شده است.
در برخی کشورها، آمار حملات این گروه‌ها با اقدامات جهادگرایان افراطی مشابه است. با این حال، حملات و بازداشت‌های مرتبط با اسلام‌گرایان بیش از سایر گروه‌ها در رسانه‌ها انعکاس یافته و به ابزاری تبلیغاتی برای گروه‌های سیاسی، به‌ویژه راست‌گرایان افراطی، تبدیل شده است.
در سال ۲۰۲۱، جهادگرایان بیشترین اقدامات تروریستی را در مقایسه با سایر گروه‌های افراطی انجام دادند. بر اساس گزارش‌های رسمی، ۱۱ حمله از مجموع ۱۵ حمله در اتحادیه اروپا توسط جهادگرایان انجام شده و ۲۶۰ نفر در ۱۵ کشور عضو اتحادیه اروپا مرتبط با این گروه‌ها بازداشت شدند که بیشترین آن در فرانسه (۹۶ نفر) و به تعقیب در اسپانیا (۳۹ نفر) و آلمان (۲۴ نفر) گزارش شده است. در همین سال، راست‌گرایان و چپ‌گرایان افراطی به ترتیب سه و یک حمله انجام دادند که منجر به بازداشت ۶۴ و ۱۹ نفر شد.
اگرچند حملات تروریستی از آدرس جهادگرایان در سال ۲۰۲۱ میلادی با ۱۱ مورد، نسبت به سال ۲۰۲۰ با ۱۴ مورد کاهش را نشان می‌دهد، که این کاهش درحملات تحقق‌یافته جهادگرایان در سال ۲۰۲۱ نسبت به سال ۲۰۲۰ که ۱۰ حمله در سراسر کشورهای عضو اتحادیه اروپا گزارش شده، نیز دیده می‌شود. اما هشت حمله دیگر قبل از اجرا توسط نیروهای امنیتی کشورهای عضو شناسایی و خنثی شده است که نسبت به سال گذشته افزایش را نشان می‌دهد.
بر اساس گزارش نهاد اروپول در سال ۲۰۲۲، چپ‌گرایان افراطی ۱۸ حمله در محدوده اتحادیه اروپا انجام داده‌اند، در حالی که تنها شش حمله از سوی جهادگرایان ثبت شده است. با این حال، پوشش رسانه‌ای اقدامات جهادگرایان به مراتب بیشتر از چپ‌گرایان بوده است.
در همین سال، ۲۶۶ نفر مظنون به فعالیت‌های تروریستی مرتبط با جهادگرایان در سراسر اتحادیه اروپا بازداشت شدند، در حالی که ۴۵ نفر مرتبط با راست‌گرایان و تنها ۱۹ نفر مرتبط با چپ‌گرایان بازداشت شدند. این آمار نشان‌دهنده گستردگی دامنه حضور جهادگرایان در اروپا است و همچنین بیانگر این است که نیروهای اجرایی قانون اتحادیه اروپا تمرکز اصلی خود را بر جلوگیری از فعالیت جهادگرایان اسلامی قرار داده‌اند.
در مقابل، چپ‌گرایان که حملات بیشتری انجام داده‌اند، با تعداد کمتری از بازداشت‌ها مواجه شده‌اند.
این فعالیت‌ها در ۱۶ کشور اروپایی گزارش شده است که در مجموع منجر به ۲۸ حمله و بازداشت ۳۸۰ نفر شده است. بیشترین حملات در ایتالیا (۱۲ حمله) و بیشترین بازداشت‌ها در فرانسه (۱۰۹ نفر) ثبت شده است.
در سال ۲۰۲۱، جهادگرایان بیشترین اقدامات تروریستی را در مقایسه با سایر گروه‌های افراطی انجام دادند. بر اساس گزارش‌های رسمی، ۱۱ حمله از مجموع ۱۸ حمله در اتحادیه اروپا توسط جهادگرایان انجام شده و ۲۶۰ نفر مرتبط با این گروه‌ها بازداشت شدند. در همین سال، راست‌گرایان و چپ‌گرایان افراطی به ترتیب شش و یک حمله انجام دادند که منجر به بازداشت ۶۴ و ۱۹ نفر شد.
در سال ۲۰۲۳، حملات چپ‌گرایان افراطی به ۳۲ مورد و حملات ملی‌گرایان و جدایی‌طلبان افراطی به ۷۰ مورد رسید، در حالی که ۱۴ حمله مرتبط با جهادگرایان ثبت شد. در مجموع، ۴۲۶ نفر به اتهام جرایم مرتبط با تروریسم در ۲۲ کشور عضو اتحادیه اروپا دستگیر شدند که این رقم نسبت به سال‌های ۲۰۲۲ میلادی (۳۸۰ نفر) و ۲۰۲۱ میلادی (۳۸۸ نفر) افزایش یافته است. بیش از نیمی از این بازداشت‌ها در اسپانیا (۸۴ نفر)، فرانسه (۷۸ نفر)، بلژیک (۷۵ نفر) و آلمان (۵۱ نفر) انجام شده است.
بیشتر بازداشت‌ها مربوط به تروریسم جهادی (۳۳۴ نفر) بوده که در مقایسه با سال ۲۰۲۲ (۲۶۶ نفر) افزایش قابل‌توجهی داشته است. همچنین، ۲۶ مورد بازداشت به دلیل تروریسم راست‌گرا ثبت شده که نسبت به سال ۲۰۲۲ (۴۵ نفر) کاهش یافته است. بازداشت‌های مرتبط با تروریسم چپ‌گرا و آنارشیستی (۱۴ نفر) نیز نسبت به سال ۲۰۲۲ (۱۹ نفر) کاهش جزئی داشته است. در مورد تروریسم قومی-ملی‌گرا و جدایی‌طلب، تعداد بازداشت‌ها ۲۵ نفر بوده که نسبت به ۲۰۲۲ (۱۸ نفر) افزایش نشان می‌دهد. شمار بازداشت‌های مرتبط با دیگر انواع تروریسم (۱۸ نفر) نیز نسبت به ۲۰۲۲ (۲۶ نفر) کاهش داشته است. در ۹ مورد از بازداشت‌ها، نوع تروریسم مشخص نشده است.
سه دلیل اصلی بازداشت‌ها عبارت بودند از: عضویت در یک سازمان تروریستی (۱۲۰ نفر)، برنامه‌ریزی یا آماده‌سازی برای انجام حمله (۶۵ نفر) و تأمین مالی تروریسم (۴۲ نفر).
افراد بازداشت‌شده عمدتاً جوان، مرد و از شهروندان اتحادیه اروپا بودند. ۸۵ درصد از بازداشت‌شدگان مرد (۳۱۵ نفر) با میانگین سنی ۲۰ سال بودند، در حالی که میانگین سنی ۶۴ زن بازداشت‌شده، ۲۷ سال گزارش شده است. از میان بازداشت‌شدگان، ۲۲۱ نفر شهروند اتحادیه اروپا و ۱۴۷ نفر از اتباع غیر اتحادیه اروپا بودند.
بازداشت جهادگرایان مظنون در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۱ کاهش یافته است، اما همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، حملات آنها در مقایسه با دو سال گذشته افزایش یافته است. در مجموع، ۳۵۸ نفر مظنون به حملات تروریستی در اتحادیه اروپا بازداشت شدند که ۲۶۵ نفر از آنها مرتبط با تروریسم جهادی بودند. این افراد به اتهام عضویت در گروه‌های تروریستی، آماده‌سازی برای حملات تروریستی، حمایت مالی از تروریسم و تحریک عمومی به تروریسم از طریق انتشار محتوای تروریستی و آموزش‌های تروریستی بازداشت شده‌اند.
این افراد در ۱۹ کشور اروپایی بازداشت شدند که بیشترین تعداد در اسپانیا (۷۸ نفر)، بلژیک (۶۷ نفر) و فرانسه (۶۲ نفر) گزارش شده است. در سال ۲۰۲۳، برای اولین‌بار در کشورهایی مانند مالت، لوکزامبورگ، پولند، رومانیا، لتونیا، یونان و هنگری نیز افراد مظنون به جرایم تروریستی مرتبط با جهادگرایان بازداشت شدند. این نشان‌دهنده گسترش جغرافیایی فعالیت جهادگرایان نسبت به سال‌های ۲۰۲۲ (۱۴ کشور) و ۲۰۲۱ (۱۵ کشور) است.
بر اساس اطلاعات منتشر شده و تحلیل کارشناسان، سوزاندن قرآن، حملات حماس و واکنش نظامی اسرائیل، و قدرت‌گیری طالبان در افغانستان از دلایل عمده رشد تروریسم جهادی (تروریسم با منشأ افراطی‌گری اسلامی) معرفی شده‌اند. بر اساس گزارش رسمی یوروپول، این افراد بر اساس مشترکات زبانی و منطقه‌ای با یکدیگر در ارتباط هستند، اما تاکنون هیچ نهاد یا مرکز سازمان‌یافته‌ای با سلسله مراتب و رهبری منسجم در اروپا شناسایی نشده است. با این حال، شواهدی از ارتباط برخی افراد جهادگرا با داعش خراسان وجود دارد.
تاکنون، تهدیدات تروریستی جهادی در اتحادیه اروپا بیشتر به صورت فردی بوده و افراد دخیل در این فعالیت‌ها عمدتاً از طریق شبکه‌های آنلاین جذب یا استفاده شده‌اند. در این میان، زنان و مردان هر دو حضور دارند، اما حملات معمولاً توسط مردان انجام شده و حمایت‌های مالی بیشتر توسط زنان صورت گرفته است.
از میان ۱۴ حمله تروریستی توسط جهادگرایان در سال ۲۰۲۳ میلادی، پنج حمله موفق و ۹ حمله خنثی شده است. این آمار نسبت به سال ۲۰۲۲ میلادی (دو حمله موفق و چهار حمله خنثی شده) و سال ۲۰۲۱ میلادی (سه حمله موفق و هشت حمله خنثی شده) افزایش نشان می‌دهد.
جهادگرایان دست‌کم در چهار کشور اروپایی حملات خود را انجام داده‌اند که نسبت به سال ۲۰۲۲ از نظر جغرافیایی گسترش و نسبت به سال ۲۰۲۱، این حملات در شش کشور اروپایی گزارش شده بود کاهش داشته اما هدفمندتر و با توام با تبلیغات بیشتر بوده است.
یکی از موارد مهم در شیوه و تاکتیک حملات تروریستی جهادگرایان، به‌ویژه آن‌هایی که تابعیت افغانستان را دارند، استفاده از خودرو و چاقو برای کشتن افراد است. این شیوه دقیقاً پس از فراخوان عمومی یکی از افراد بلندپایه شبکه حقانی، که بخش مهمی از قدرت طالبان را در اختیار دارد، مشاهده شده است. جالب اینجاست که با وجود تهدیدات واضح ناشی از تفکر طالبانی، آلمان به برخی هواداران شبکه حقانی اجازه داد تا مراسم فاتحه برای خلیل‌الرحمن حقانی، یکی از اعضای رهبری این شبکه که در کابل ترور شد، برگزار کنند. در ویدیوهای منتشر شده از این مراسم، شرکت‌کنندگان بر ادامه راه فکری این فرد، که سابقه فعالیت‌های تروریستی داشت، تأکید کردند.
تأثیر فعالیت جهادگرایان بر جوامع اروپایی
فعالیت گروه‌های جهادگرا در غرب، به‌ویژه در اروپا، موجی از مهاجرستیزی و اسلام‌هراسی را به راه انداخته است که به سود احزاب راست‌گرای افراطی تمام شده است. موضوع امنیت و مهاجرت به یکی از مسائل کلیدی و داغ در انتخابات اخیر کشورهای اروپایی و حتی امریکا تبدیل شده است. انتخابات اخیر در آلمان نمونه‌ای بارز از این مسئله است، جایی که حزب آلترناتیو برای آلمان توانست از این فضا بهره‌برداری کرده و با وجود عمر کوتاهش، به موفقیت چشمگیری دست یابد.
علاوه بر آلمان، در کشورهایی مانند ایتالیا، سویدن، فرانسه، هالند، فنلاند، اتریش، چک و اسلواکی نیز احزاب راست افراطی طی سال‌های اخیر محبوبیت بیشتری در انتخابات به دست آورده‌اند.
بیشتر بخوانید: خشونت‌ها و حملات پیاپی پناهجویان افغان در آلمان چه پیامدهایی دارد
تأثیر بر پناهجویان و افکار عمومی
از سوی دیگر، حملات تروریستی جهادگرایان در کشورهای غربی باعث شده است که ذهنیت عمومی نسبت به پناهجویان، به‌ویژه آن‌هایی که از کشورهای اسلامی آمده‌اند، منفی‌تر شود. این مسئله تأثیرات جدی بر زندگی روزمره آنها و فرآیند درخواست پناهندگی‌شان گذاشته است.
رشد افراط‌گرایی مذهبی یکی از چالش‌های جدی در کشورهای غربی، به‌ویژه اروپا، است و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تهدیدات برای امنیت ملی این کشورها مطرح شده است. گروه‌های تروریستی مانند داعش، القاعده و طالبان سعی کرده‌اند با بهره‌گیری از تکنولوژی و تبلیغات، روایت‌های افراطی خود را گسترش دهند که این امر به افزایش خشونت و تروریسم منجر شده است.
بخشی از این مشکل به نارسایی‌های فرآیند ادغام مهاجران در کشورهای اروپایی بازمی‌گردد. در بسیاری از موارد، این فرآیندها ناموفق بوده‌اند و نتوانسته‌اند شرایط مناسبی برای ادغام پناهجویان در جوامع میزبان فراهم کنند. به دلیل انزوا، نبود فرصت‌های برابر شغلی و تحصیلی، و طولانی بودن روند رسیدگی به درخواست‌های پناهندگی، بسیاری از این افراد در جوامع بسته زندگی می‌کنند و در معرض تبلیغات گروه‌های رادیکال اسلامی قرار می‌گیرند.
از سوی دیگر، نقش برخی رسانه‌ها و احزاب راست‌گرا و ملی‌گرا در اروپا نیز غیرقابل‌انکار است. این گروه‌ها گاهی رفتارهای غیرقانونی کوچک پناهجویان را بزرگ‌نمایی کرده و از آن برای دامن زدن به مهاجرستیزی استفاده می‌کنند. این روند، دولت‌ها را تحت فشار قرار داده و منجر به تصویب قوانین سخت‌گیرانه‌تر درباره پناهجویان، به‌ویژه آن‌هایی که از کشورهای اسلامی می‌آیند، شده است.
با وجود پیچیدگی این مسئله، به نظر می‌رسد که هرگونه تعامل کشورهای غربی با گروه‌های تروریستی مانند طالبان می‌تواند به هواداران این گروه‌ها احساس مشروعیت بیشتری بدهد. این امر ممکن است آنها را در پیگیری اهداف افراط‌گرایانه خود مصمم‌تر کند که نتیجه‌ای جز افزایش خشونت و تهدید امنیت جوامع نخواهد داشت.
بنابراین، کشورهای غربی باید با جدیت بیشتری با ریشه‌های اصلی این تهدیدات، یعنی گروه‌هایی مانند طالبان و داعش، مقابله کنند و از هرگونه تساهل در برابر هواداران آنها بپرهیزند. در عین حال، باید یک بازنگری اساسی در فرآیند ادغام مهاجران و نحوه فعالیت مراکز مذهبی، چه در فضای واقعی و چه در فضای مجازی، انجام دهند تا از گسترش افراط‌گرایی و تداوم این چرخه جلوگیری شود.
بیشتر بخوانید: معین وزارت داخله طالبان: با ۵۰۰ روپیه می‌توانیم در خارج از مرزهای افغانستان آدم بکشیم