دنیای احمد شرع و ملا هبت‌الله؛ چرا این دو اسلام این قدر تفاوت دارد؟
رهبر شورشیان اسلامگرای سوری در آخرین مصاحبه خود درباره برگزاری انتخابات و تدوین قانون اساسی سخن گفته است. تمایل احمد شرع به برگزاری انتخابات و تدوین قانون اساسی، نشان می‌دهد که اسلامگرایان سوری قصد ندارند نظامی شبیه امارت طالبانی در کابل بسازند.
احمد شرع، رهبر تحریر شام در گفت‌وگو با تلویزیون دولتی عربستان سعودی گفت که برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در سوریه ممکن است چهار سال و تهیه پیش‌نویس قانون اساسی جدید سه سال زمان ببرد.
برخلاف رهبر تحریر شام، طالبان در افغانستان به‌طور صریح اعلام کرده است که در حکومت این گروه انتخابات آزاد برگزار نخواهد شد. این گروه اعتقاد دارد که حکومت باید بر اساس شریعت اسلامی و مشورت‌های داخلی رهبران طالبان و مراجع مذهبی باشد، نه بر اساس مدل‌های دموکراتیک غربی صندوق رای.
سخن از برگزاری انتخابات و تدوین قانون اساسی تنها تفاوت تحریر شام در سوریه و طالبان در افغانستان نیست. احمد شرع در ماه‌های گذشته، اقداماتی کرده که نشان می‌دهد نمی‌خواهد جامعه جهانی به سوی او و هبت‌الله آخندزاده، رهبر تندرو طالبان، به یک چشم نگاه کند.
او متوجه این مقایسه است و عمداً بر تفاوت خود با رهبر مخفی و مرموز طالبان تاکید کرده است. شرع به سرویس جهانی بی‌بی‌سی گفت که جامعه افغانستان و سوریه متفاوت اند و او حکومتی به سبک طالبان ایجاد نخواهد کرد.
رهبر تحریر شام از مردم پنهان نمی‌شود
یکی از اصلی‌ترین تفاوت‌های احمد شرع با هبت‌الله آخندزاده این است که رهبر تحریر شام از انظار عمومی پنهان نمی‌شود. حضور رهبر تحریر شام در انظار عمومی و نحوه تعامل او با اعضای گروه خود و دیگر شهروندان سوریه با رهبر مخفی طالبان تفاوت‌های چشمگیری دارد. ممکن است از این تفاوت‌ها به دیدگاه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی، و ایدئولوژیکی که هر دو گروه از آن تبعیت می‌کنند، پی برد.
در سه سال و اندی که از حکومت هبت‌الله آخندزاده بر افغانستان می‌گذرد، او با پخش فایل‌های صوتی و فرمان‌هایی از قندهار به حکمرانی می‌پردازد و تمایلی به ارتباط نزدیک‌تر با مردم نشان نداده است. در این مدت، او هرگز در برابر دوربین رسانه‌ها ظاهر نشد تا با مردم افغانستان سخن بگوید. تا حدی که روحانیون برجسته اهل تسنن و تشیع و شماری از چهره‌های مطرح رسانه‌ای طالبان نیز گفته‌اند تا کنون قادر به ملاقات آخندزاده نشده‌اند.
هبت‌الله مخالف عکاسی از زنده‌جان‌هاست، شرع با زنان در دمشق عکس می‌گیرد
در ماه قوس ویدیویی از لحظه عکس گرفتن احمد شرع با یک زن جوان سوری در دمشق در شبکه‌های اجتماعی بسیار پربازدید و بحث‌برانگیز شد. در این ویدئو دیده می‌شود که احمد شرع پیش از عکس گرفتن با چندین زن در دمشق از یکی از آنها می‌خواهد موهایش را بپوشاند.
منتقدان از «مداخله» احمد شرع درباره پوشش یک زن انتقاد کردند. درباره این ویدیو دیدگاه‌های موافق و مخالف زیادی وجود دارد. علاوه بر این دیدگاه‌ها، ویدیو نشان‌دهنده دو تفاوت احمد شرع با هبت‌الله آخندزاده است:
اینکه احمد شرع برخلاف هبت‌الله از حضور در خیابان‌های پایتختی کشوری که آن را رهبری می‌کند و از حضور در برابر دوربین‌های مردم نمی‌ترسد و اینکه او با تصویربرداری مخالفتی ندارد.
هبت‌الله آخندزاده در قانون جنجال‌برانگیز امر به معروف و نهی از منکر، تصویربرداری و پخش تصویر موجودات زنده را ممنوع کرده است. قانونی که آینده رسانه‌های تصویری در افغانستان را به شدت تهدید می‌کند و اختلافاتی را در میان اعضای کابینه این گروه برانگیخته است.
در پی تصویب این قانون، طالبان فشارها را برای ممنوعیت پخش تصویر موجودات زنده از تلویزیون‌ها در سرتاسر افغانستان شدت بخشیده است.
تعیین یک زن به‌عنوان رئیس بانک مرکزی برای نخستین بار در تاریخ سوریه
در یکی از تازه‌ترین اقدام‌ها، حکومت انتقالی سوریه، میساء صابرین را به عنوان رئیس بانک مرکزی این کشور منصوب کرد. خانم صابرین نخستین زنی است که در تاریخ این بانک به ریاست آن می‌رسد.
پیش از این سمت، او معاون اول و همچنین مدیر نظارت بانک مرکزی سوریه بوده است.
انتصاب میساء صابرین احتمالا تمایل احمد شرع به مشارکت زنان در مدیریت عالی کشور را نشان می‌دهد. برعکس، اداره طالبان زنان را نه‌تنها از مشارکت در مشاغل عالی، بلکه از مشاغل دولتی به‌طور کلی محروم کرده است. همچنین، زنان حق آموزش و مشارکت بدون تبعیض و جداسازی جنسیتی در اقتصاد کشور را از دست داده اند. این اقدام تاثیرات منفی بر اقتصاد و سلامت زنان افغان گذاشته است.
برخلاف انحلال وزارت امور زنان افغانستان، دفتر امور زنان سوریه به کار ادامه می‌دهد
حکومت موقت سوریه، عایشه الدبس را به عنوان مسئول دفتر امور زنان این کشور منصوب کرده است. با این انتصاب، عایشه الدبس نخستین زنی بود که در حکومت جدید سوریه به رهبری گروه اسلامگرای تحریر شام، به یک مقام رسمی دست یافته است.
عایشه الدبس فعال حقوق بشر و جامعه مدنی است. او پیشتر در زمینه‌های بشردوستانه در ادلب سوریه و کمک به آوارگان سوری در ترکیه فعالیت کرده است.
این انتصاب درحالی صورت گرفته که نگرانی‌هایی وجود داشت که در ساختار جدید نقش و حقوق زنان نادیده گرفته شود.
عایشه الدبس پس از انتصاب در مصاحبه‌ای اعلام کرد که حکومت موقت سوریه فرصت‌هایی را برای حضور زنان در تمامی عرصه‌های اجتماعی، مطابق با توانمندی‌ها و شایستگی‌های شان فراهم خواهد کرد.
برعکس، طالبان وزارت امور زنان را منحل کرد و وزارت امر به معروف را جایگزین آن کرد که وظیفه‌اش سرکوب زنان و محروم کردن آنها از حقوق و آزادی‌های بنیادی است.
هبت‌الله منزوی است
احمد شرع و نمایندگان او در روزهای گذشته به گستردگی مشغول ملاقات با مقامات و فرستادگان عالی‌رتبه کشورهای خارجی در دمشق بوده‌اند.
در یکی از مهم‌ترین رویدادها، باربارا لیف، معاون وزیر خارجه ایالات متحده پس از دیدار هیئت دیپلماتیک امریکا با رهبر تحریر شام در دمشق گفت که واشنگتن جایزه ۱۰ میلیون دالری برای بازداشت احمد شرع را لغو کرده است.
باربارا لیف، معاون وزیر خارجه ایالات متحده در امور خاورمیانه، در توجیه این تصمیم گفت که رهبر تحریر الشام متعهد شده است که اجازه ندهد گروه‌های تروریستی در سوریه فعالیت کنند و تهدیدی برای ایالات متحده یا کشورهای همسایه ایجاد کنند. برخلاف او، تاکنون جایزه‌های مشابه که توسط ایالات متحده امریکا و سازمان ملل بر سر رهبران طالبان تعیین شده، برداشته نشده است.
در نقطه مقابل، انزوای هبت‌الله آخندزاده در قندهار به یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های دوره رهبری او تبدیل شده است. در بیش از سه سال حکومت بر افغانستان، تنها یکبار در ماه جوزای ۱۴۰۲ ملاقات محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست‌وزیر قطر در جریان سفرش به قندهار در جنوب افغانستان با هبت‌الله آخندزاده، رهبر طالبان خبرساز شد.
جز این ملاقات، هبت‌الله آخندزاده هرگز با یک مقام خارجی دیدار نکرده است. هبت‌الله آخندزاده نه تنها از حضور در انظار عمومی خودداری کرده، بلکه در سطح دیپلوماتیک نیز تقریباً هیچ ارتباطی با جهان خارج ندارد.
عدم تمایل مقام‌های خارجی به سفر به کابل بیشتر ناشی از سیاست‌های طالبان است که واکنش‌های تند جهانی را به دنبال داشته است. چنانچه، سرکوب زنان در حاکمیت طالبان چنان تشدید یافته است که بازیگر سرشناس امریکایی در جلسه سازمان ملل گفت که گربه‌ها و پرنده‌ها بیشتر از زنان افغان آزادی دارند.
آیا احمد شرع، هبت‌اللهی دیگر نخواهد شد؟
احمد شرع، رهبر تحریر شام، شخصیتی است که از میان یک گروه اسلامگرای شورشی ظهور کرده و اکنون در جایگاهی قرار گرفته که بسیاری او را نماینده یک تغییر در رویکرد این گروه می‌دانند. با این حال، بررسی پیشینه و بستر فعالیت او اهمیت زیادی در ارزیابی این موضوع دارد که آیا او واقعاً مسیری متفاوت از رهبران مشابهی مانند هبت‌الله آخندزاده در پیش خواهد گرفت یا خیر.
احمد شرع از ابتدای فعالیت خود به عنوان رهبر تحریر شام، تلاش کرده است تا تصویری متفاوت از گروه‌های مشابه اسلامگرا به نمایش بگذارد. او در سال‌های اخیر، بر خلاف رویکرد سنتی و سخت‌گیرانه بسیاری از گروه‌های اسلامگرا، به تعامل با کشورهای منطقه و جامعه بین‌المللی تمایل نشان داده است. در عین حال، این تغییرات بیشتر جنبه تاکتیکی داشته و هنوز مشخص نیست که این رویکرد بازتر تا چه حد به اصول بنیادین گروه و آینده سیاسی سوریه تعهد دارد.
نکته دیگر، ساختار و سابقه تحریر شام است که از یک گروه شورشی با گرایش‌های ایدئولوژیک شدید تشکیل شده است. در گذشته، بسیاری از گروه‌های مشابه پس از به قدرت رسیدن به سمت ایجاد حکومت‌های تک‌حزبی حرکت کرده‌اند و اختلاف‌نظرها را به‌شدت سرکوب کرده‌اند. این خطر درباره تحریر شام و رهبری احمد شرع نیز وجود دارد، به‌ویژه اگر بخشی از این تغییرات صرفاً برای جلب حمایت‌های بین‌المللی طراحی شده باشد.
توجه به عملکرد او در آینده نزدیک، به‌ویژه در موضوعاتی مانند تدوین قانون اساسی، برگزاری انتخابات، و تعامل با اقوام و گروه‌های مختلف سوریه، تعیین خواهد کرد که آیا احمد شرع واقعاً قصد دارد سوریه را به مسیری متنوع‌تر و دموکراتیک‌تر هدایت کند یا اینکه او نیز در نهایت به محدودیت‌های ایدئولوژیک و سیاسی گروه خود تن خواهد داد.
پرسش کلیدی این است که آیا احمد شرع توانایی و تمایل واقعی به حفظ حقوق شهروندی و احترام به حقوق بشر را دارد یا اینکه سیاست‌های او در نهایت، مشابه دیگر حکومت‌های ایدئولوژیک اسلامگرا، به سوی تمرکز قدرت و محدود کردن آزادی‌ها سوق خواهد یافت؟ تنها زمان و عملکرد او در موقعیت‌های بحرانی آینده می‌تواند پاسخ این پرسش را روشن کند.
دو اسلام متفاوت
تفاوت‌های بنیادین میان اسلام تحریر شام تحت رهبری احمد شرع و اسلام طالبانی به رهبری هبت‌الله آخندزاده به‌خاطر رویکردهای متفاوت این دو گروه در زمینه سیاست، حقوق بشر و تعامل با جهان خارج است. تحریر شام بیشتر به سمت تعامل با جامعه بین‌المللی، برگزاری انتخابات و پذیرش برخی اصول دموکراتیک حرکت کرده است، در حالی که طالبان تحت رهبری هبت‌الله بر یک سیستم حکومت‌داری اسلامی مبتنی بر شریعت سخت‌گیرانه تاکید دارند و با هر نوع مشارکت سیاسی یا اجتماعی مخالف‌اند. این تفاوت‌ها به‌ویژه در حقوق زنان، ارتباطات دیپلوماتیک و آزادی‌های فردی بارز است.
علی‌رغم این رویکردهای سخت‌گیرانه، طالبان می‌گویند که هدفشان برقراری نظم اسلامی است، اما این نظم به قیمت حذف آزادی‌های فردی و حقوق انسانی تمام می‌شود. در نهایت، شیوه حکومت‌داری طالبان به‌جای ایجاد ثبات، به تعمیق بحران‌ها و انزوای بیشتر افغانستان منجر شده است.