ضرب‌الاجل ترامپ؛ شتابزدگی در سیاست جهان
کمتر از دو ماه دیگر، روز ۲۰ جنوری ۲۰۲۵ دونالد ترامپ به عنوان چهل‌و‌هفتمین رئیس‌جمهور ایالات متحده سوگند وفاداری یاد خواهد کرد و به این ترتیب، قدرت اجرایی را به دست خواهد گرفت.
او در کارزار انتخاباتی خود وعده داد که در سریع‌ترین زمان به جنگ اوکراین پایان می‌دهد و مسائل دیگری مانند مهاجرت را حل می‌کند. رهبران و سیاستمداران جهان با توجه به رویکرد عملگرایانه سیاست ترامپ در دوره گذشته، می‌دانند که او به محض ادای سوگند دست به تغییرات اساسی خواهد زد. از این رو، روز ۲۰ جنوری برای بسیاری، ضرب‌الاجلی است که شمارش معکوس آن شروع شده است.
جنگ اوکراین؛ تلاش برای تثبیت موقف در میدان نبرد
در یک هفته گذشته، بحران اوکراین به طور خطرناکی تشدید شد طوری که در سه سال گذشته بی‌سابقه بوده است. این تنش هنگامی شروع شد که یکشنبه هفته گذشته (۱۷ نوامبر) جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده اجازه داد که کی‌یف از موشک‌های دوربرد ساخت این کشور به عمق خاک روسیه حمله کند. دو روز بعد اوکراین برای نخستین بار موشک‌های امریکایی و بریتانیایی را به قلمرو روسیه شلیک کرد. در مقابل، مسکو نیزبا موشک‌های فراصوت (هایپرسونیک) به اوکراین حمله کرد و ولادیمیر پوتین در یک سخنرانی تلویزیونی گفت که این نسل موشک‌های بالستیک ده برابر سرعت صدا، شتاب دارند و هیچ سیستم دفاع هوایی آن را ردیابی و نابود نمی‌تواند. او تهدید کرد که با این موشک‌ها می‌توان به هر متحد کی‌یف که موشک‌های آن به خاک روسیه خورده، حمله کرد.
کرملین می‌گوید جو بایدن می‌خواهد مناقشه اوکراین را چنان تشدید کند که دولت دونالد ترامپ راه حلی برای پایان آن نداشته باشد. اما روزنامه واشنگتن‌پست روز سه‌شنبه، ۲۶ نوامبر نوشت که بایدن می‌کوشد تا موقف اوکراین را در جنگ با روسیه، پیش از تحویل قدرت به دونالد ترامپ ارتقا دهد. از این رو، او اجازه داده تا از موشک‌های دوربرد و در گام بعدی ماین‌های ضدنفر امریکایی استفاده شود.
با این حال، گزارش‌ها می‌گویند که روسیه در حال پیشروی بی‌سابقه در شرق اوکراین است. به این ترتیب، به نظر می‌رسد که مسکو نیز می‌خواهد پیش از آغاز هرگونه گفتوگوی صلح با کی‌یف، با میانجیگری حکومت ترامپ، موقف خود را در مناطق دونسک و لوهانسک تثبیت کند.
دیدار دبیر شورای امنیت روسیه با طالبان
روسیه در سه سال گذشته و حتا پیش از آن، دیپلماسی فعالی در قبال طالبان داشته، با آن هم رویکرد مسکو همواره با تعلل و احتیاط همراه بوده است. این کشور نه طالبان را به رسمیت شناخت و نه دست رد به سینه آن زد؛ بلکه با دیپلماسی نرم توانست تعادل و تعامل خود را حفظ کند و عملا در سیاست منطقه‌ای زمان بخرد.
درگیری دوامدار روسیه و اوکراین به کرملین مجال کافی نداد تا افغانستان طالبانی را با نگاهی استراتژیک، در دکترین سیاست خارجی خود بازتعریف کند. این بازتعریف بر محورهای امنیت و گروه‌های دهشت‌افگن آسیای میانه، مواد مخدر و بازدارندگی نفوذ غرب استوار خواهد بود.
کرملین در اقدامی که جدیت آن را در قبال آینده افغانستان نشان می‌دهد، روز دوشنبه ۲۵ نوامبر، سرگئی شویگو دبیر شورای امنیت خود را به افغانستان فرستاد تا با طالبان دیدار کند. معلوماتی که از این دیدار درز کرده، نشان می‌دهد که طالبان از روسیه کمک مالی خواسته‌اند. این گروه گفته که برای کاهش بار تحریم‌های غرب به کمک مسکو نیاز دارد.
مسکو مانند همیشه از کمک مالی مستقیم به طالبان شانه خالی کرد زیرا خود درگیر جنگ پرهزینه‌ای در اوکراین است؛ اما تلویحا به طالبان نشان داد که در کنار این گروه می‌ماند و برای آزادسازی دارایی‌های «مردم افغانستان» تلاش می‌کند.
خبرگزاری‌های روسیه گفته‌اند نکته مهم دیگری که شویگو به رهبران طالبان یادآور شده، این بوده که مسکو می‌خواهد به صلح پایدار در افغانستان کمک کند. به گزارش این آژانس‌ها شویگو به طالبان گفته است: «اجازه دهید آمادگی ما برای برقراری گفتوگوی سیاسی سازنده بین کشورهایمان را تایید کنم و از جمله این اهداف، ایجاد جرقه‌ای برای روند مصالحه بین افغان‌ها خواهد بود».
به نظر می‌رسد که روسیه با اعزام مقامات بلندرتبه خود به کابل، در گام نخست می‌خواهد مطمئن شود که در معادلات و تعاملات دوران جدید ترامپ، افغانستان به دامن ایالات متحده نمی‌افتد.
در سوی دیگر، هرچند مسکو از آغاز قدرت‌گیری طالبان با این گروه تعامل داشته اما همواره روشن و واضح بر ایجاد حکومت فراگیر با حضور گروه‌های سیاسی و قومی مختلف تاکید کرده است. مسکو می‌داند که برای ایجاد افغانستان با ثبات مشارکت همه گروه‌ها نیاز است و بیم آن دارد که اگر چنین دولتی تشکیل نشود، و در صورت سرکشی طالبان از خواست‌های امریکا، واشنگتن مانند دوران جنگ سرد از گروه‌های مخالف حمایت نظامی کند و ورق تاریخ دوباره طوری برگردد که سرنوشت دولت نجیب در دهه ۸۰ و ۹۰ میلادی رقم خورد.
نماینده جدید ایران در کابل؛ خوشبین به روسیه و عملگراتر از قمی
در همین حال، جمهوری اسلامی ایران نیز در اقدامی حسن کاظمی قمی را که سه سال نماینده ویژه رئیس جمهور و دو سال سفیر ایران در افغانستان بود، برکنار کرد و به جای او علیرضا بیگدلی را سرپرست سفارت ایران در کابل منصوب کرد.
اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران تعیین سرپرست جدید را «امری متعارف و عادی» تلقی کرد؛ اما به نظر می‌رسد در مقطعی که سیاست منطقه ممکن است به زودی از تغییرات در کاخ سفید متاثر شود، ایران تصمیم گرفته تا دیپلوماتی عملگراتر از کاظمی قمی را که معادلات منطقه را خوب می‌شناسد، به کابل بفرستد.
بیگدلی دریافت روشن‌تری از «رئال پولتیک» در روابط بین‌الملل دارد. او نه صرفا دیدگاهی سنتی–ایدئولوژیک بلکه دیدگاهی عملگرایانه به تعاملات منطقه دارد و به شدت از همگرایی منطقه‌ای در مقابله با امریکا دفاع می‌کند. بیگدلی که دکترای اندیشه سیاسی دارد، در کنفرانس آنلاینی که در سال ۲۰۲۰ از سوی «مجمع بین‌المللی اساتید مسلمان دانشگاه‌ها» برگزار شد، در خصوص روابط راهبردی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه به صراحت از همکاری عمیق با روسیه، فراتر از همکاری‌های نظامی مقطعی سخن گفت. او توضیح داد: «نباید بازتابی منفی از روابط ایران و روسیه در منطقه شکل بگیرد. بعد امنیتی و همکاری‌های نظامی ایران و روسیه در یک مقطعی قابل قبول است اما باید از این فراتر برویم و به سمت سیاست همسایگی پایدار برسیم. همکاری ما و روسیه باید در منطقه آسیای مرکزی، قفقاز و افغانستان تعمیم پیدا کند. مهم است که دیگران در منطقه ما چه می‌کنند، امریکایی‌ها در آسیای مرکزی چه می‌کنند؛ امریکایی‌ها در قفقاز چه می‌کنند؛ اما آنچه مهمتر [از آن] این است که ما و روسیه در این منطقه چه می‌کنیم.»
به نظر می‌رسد که بیگدلی دیپلوماتی است که حالا تلاش می‌کند تا همگرایی منطقه‌ای و استراتژیک ایران و روسیه را در افغانستان، با رویکردی هماهنگ نسبت به طالبان، تمرین کند.
