جنبش تحفظ پشتون‌ها؛ نگاهی به مقاومت مردمی برای حقوق و عدالت و تاثیرات آن بر افغانستان
پشتون‌ها یکی از بزرگ‌ترین گروه‌های قومی در پاکستان هستند و بر اساس برآوردها، جمعیت پشتون‌های پاکستان بین ۳۵ تا ۴۰ میلیون نفر است. آن‌ها عمدتاً در مناطق غربی و شمال غربی کشور، نزدیک به مرز افغانستان، زندگی می‌کنند.
مناطق اصلی سکونت پشتون‌ها در پاکستان شامل خیبر پختونخوا و مناطق قبایلی می‌باشد. ایالت خیبر پختونخوا یکی از مهم‌ترین مناطق پشتون‌نشین پاکستان است. شهرهای اصلی این منطقه شامل پیشاور، مردان، کوهات، صوابی، سوات، دیر، بونیر و چترال هستند.
خیبر پختونخوا یکی از مراکز اصلی فرهنگی و اجتماعی پشتون‌ها در پاکستان محسوب می‌شود و مناطق قبایلی که قبلاً به‌عنوان «مناطق قبایلی تحت مدیریت فدرال» شناخته می‌شدند، اکنون با ایالت خیبر پختونخوا ادغام شده‌اند. این مناطق شامل شمال و جنوب وزیرستان، خیبر، اورکزی، کرم، مهمند و باجور است.
عوامل شکل‌گیری جنبش تحفظ پشتون‌ها
پشتون‌های پاکستان با مشکلاتی چون تبعیض اقتصادی و عدم توسعه در مناطق قبایلی و خیبر پختونخوا مواجه‌اند. این مناطق از زیرساخت‌ها و خدمات اساسی محروم هستند.
عملیات‌های نظامی دولت برای مقابله با شورشیان به آوارگی و تخریب مناطق پشتون‌نشین منجر شده و آن‌ها را به‌عنوان قربانی جمعی مورد هدف قرار می‌دهد. حمایت ضمنی دولت از گروه‌های طالبان در این مناطق، منجر به رادیکالیزه شدن جوانان پشتون و جنگ‌های نیابتی شده است. جنگ در این منطقه، نقض حقوق بشر و سرکوب سیاسی توسط ارتش و سرویس‌های امنیتی، بازداشت‌های غیرقانونی و ناپدید شدن افراد را به‌دنبال داشته است.
افزون بر این، مسئله مرز دیورند و تقسیم پشتون‌ها بین افغانستان و پاکستان نیز تنش‌هایی با دولت ایجاد کرده است. همچنین، قوانین استعماری تا سال ۲۰۱۸ حقوق پشتون‌ها را محدود می‌کرد که همه این عوامل باعث شکل‌گیری جنبش‌های مدنی در بین پشتون‌های پاکستان شد که مهم‌ترین آن جنبش تحفظ پشتون‌ها است.
مقاومت پشتون‌ها در مقابل تبعیض
جنبش تحفظ پشتون‌ها یک جنبش مردمی و صلح‌آمیز است که در اوایل دهه ۲۰۱۰، به ویژه در سال ۲۰۱۸، در پاکستان شکل گرفت و به‌طور رسمی فعالیت‌های خود را به‌عنوان صدای مقاومت پشتون‌ها در برابر تبعیض و بی‌عدالتی‌های دولتی و نظامی آغاز کرد.
این جنبش ابتدا به‌عنوان «جنبش تحفظ محسود» با هدف حمایت از قبیله محسود، که یکی از قبایل مهم پشتون در مناطق قبیله‌ای پاکستان است، شروع به کار کرد.
با گذشت زمان و با افزایش دامنه فعالیت‌ها و مطالبات، این جنبش به «جنبش تحفظ پشتون‌ها» تغییر نام داد و به نمایندگی از تمام قوم پشتون‌ها در پاکستان به فعالیت خود ادامه داد.
پیشینه و شکل‌گیری جنبش
جنبش تحفظ پشتون‌ها در سال ۲۰۱۳ توسط گروهی از دانشجویان آواره داخلی که از جنگ و درگیری‌های نظامی در مناطق قبیله‌ای پاکستان فرار کرده بودند، تأسیس شد. آن‌ها در مناطق وزیرستان جنوبی و شمالی، جایی که مردم پشتون تحت تأثیر شدید عملیات‌های نظامی علیه طالبان و گروه‌های مسلح قرار گرفته بودند، به سر می‌بردند.
رهبری این جنبش بر عهده منظور پشتین، فعال حقوق بشر، قرار گرفت که خواستار برقراری عدالت و حقوق برابر برای پشتون‌ها در مناطق قبیله‌ای بود.
جنبش تحفظ پشتون‌ها در ابتدا بر موضوعات خاصی تمرکز داشت که شامل:
۱. ماین‌زدایی از مناطق قبیله‌ای: مناطق محسود و دیگر مناطق پشتون‌نشین به شدت تحت تأثیر مین‌های زمینی باقی‌مانده از عملیات‌های نظامی قرار داشتند که زندگی روزمره مردم را به خطر انداخته بود.
۲. تحقیقات و محاکمات عادلانه در مورد ناپدیدشدگان: در جریان عملیات‌های نظامی و مبارزه با گروه‌های مسلح، بسیاری از مردان پشتون به دلایل مشکوک ناپدید شدند. جنبش تحفظ پشتون‌ها خواستار تحقیقات مستقل و محاکمات عادلانه برای روشن شدن سرنوشت این افراد بود.
۳. پایان دادن به رفتارهای تحقیرآمیز در ایستگاه‌های بازرسی امنیتی: ایستگاه‌های بازرسی که توسط ارتش و نیروهای امنیتی در مناطق پشتون‌نشین برقرار شده بودند، اغلب باعث تحقیر و آزار و اذیت مردم محلی می‌شدند. این ایستگاه‌ها نه تنها عبور و مرور را محدود می‌کردند، بلکه به‌عنوان نمادی از کنترول و سرکوب دولتی بر مردم پشتون به شمار می‌آمدند.
۴. جبران خسارت‌های مالی و جانی: بسیاری از خانه‌ها، مزارع و اموال مردم پشتون در نتیجه عملیات‌های نظامی تخریب شده بودند. جنبش خواستار جبران عادلانه این خسارت‌ها از سوی دولت پاکستان بود.
قتل نقیب‌الله محسود و تحول جنبش
کشته شدن اشتباهی نقیب‌الله محسود، یک جوان پشتون به ظن ارتباط با طالبان توسط پولیسی به نام انور در کراچی، به نقطه عطفی در مقاومت پشتون‌ها علیه ظلم حکومتی تبدیل شد. این حادثه توجه ملی و بین‌المللی را به خود جلب کرد و باعث شد جنبش تحفظ پشتون‌ها از این فرصت برای مطرح کردن مطالبات خود استفاده کند. قتل نقیب‌الله تبدیل به نماد مبارزه برای عدالت و حقوق پشتون‌ها شد و تظاهرات گسترده‌ای در واکنش به این حادثه شکل گرفت.
به دنبال این رویداد، جنبش تحفظ پشتون‌ها یک راهپیمایی طولانی از دیره اسماعیل‌خان به اسلام‌آباد ترتیب داد که صدها مایل مسافت را پوشش داد. در این راهپیمایی که از چندین شهر در ولایات خیبر پختونخوا و پنجاب عبور کرد، هزاران نفر از مردم پشتون و حامیان جنبش به آن پیوستند.
پس از رسیدن راهپیمایان به اسلام‌آباد، پایتخت پاکستان، آن‌ها «جرگه تمام جامعه پشتون» را به شکل یک تحصن سازماندهی کردند که از ۱ فبروری ۲۰۱۸ آغاز شد. در روز ششم تحصن، هیأتی از بزرگان قبیله که شامل رهبر جنبش تحفظ پشتون، منظور پشتین، نیز بود، با نخست‌وزیر پاکستان و رهبران نظامی دیدار کردند تا نگرانی‌های جرگه را مطرح کنند.
این هیأت به محل تحصن بازگشت و توافق‌نامه‌ای کتبی از سوی نخست‌وزیر به معترضان ارائه داد که در آن بیان شده بود پولیس ارشد، رائو انور، به دلیل نقش احتمالی‌اش در قتل نقیب‌الله محسود از خدمت دولتی معلق شده و همه منابع برای آوردن او به عدالت از طریق یک محاکمه عادلانه در دادگاه به‌کار گرفته خواهد شد. این توافق‌نامه همچنین به دیگر مسائل مورد نگرانی جنبش تحفظ پشتون‌ها پرداخت، از جمله پاک‌سازی ماین‌های زمینی، جبران خسارت مالی قربانیان ماین‌ها و تأسیس یک کالج متوسطه به نام نقیب‌الله محسود.
این راهپیمایی نماد همبستگی و اتحاد پشتون‌ها از مناطق مختلف پاکستان بود. در همین زمان بود که جنبش تصمیم گرفت دامنه خود را گسترش دهد و از «جنبش تحفظ محسود» به «جنبش تحفظ پشتون‌ها» تغییر نام دهد تا نشان دهد که مطالبات آن‌ها فقط ويژه قبیله محسود نیست و کل جامعه پشتون تحت تأثیر سرکوب و سیاست‌های دولت قرار گرفته است.
شیوه مبارزه و مقاومت غیرخشونت‌آمیز
انتخاب روش‌های عاری از خشونت توسط جنبش تحفظ پشتون، یک ضرورت عملی بود. فعالان جوان دریافتند که اقدامات تنبیهی جمعی که دولت به موجب «مقررات جرایم مرزی» مجاز می‌داند، استفاده از مقاومت مسلحانه را بی‌اثر، بی‌فایده و حتی خود تخریبی می‌سازد. رهبران و فعالان جنبش تحفظ از پیامدهای استفاده از خشونت برای مطالبه حقوق از جنبش بلوچ‌ها درس گرفتند.
از سال ۱۹۴۷، گروه‌های مقاومت قومی بلوچ در پاکستان، مانند ارتش آزادی‌بخش بلوچ، در حال جنگیدن با یک شورش خشونت‌آمیز در ایالت بلوچستان برای کسب خودمختاری بیشتر و کنترول بر منابع منطقه خود بوده‌اند.
دولت پاکستان عملیات‌های نظامی مختلفی علیه ملی‌گرایان بلوچ انجام داده است. این وضعیت باعث شکل‌گیری تصوری عمومی در پاکستان و بین‌المللی شده که بلوچ‌ها به‌عنوان شرکت‌کنندگان برابر در یک درگیری خشونت‌آمیز شناخته می‌شوند، نه به‌عنوان قربانیان ظلم و بی‌عدالتی، که این به ضرر مبارزات مشروع آن‌ها برای حقوقشان بوده است.
جنبش تحفظ پشتون این درس را فراموش نکرده بود. یکی از رهبران جنبش تحفظ پشتون‌ها در شهر پیشاور گفت: «اگر ما به خشونت روی بیاوریم، جنبش سیاسی ما ضعیف و متلاشی خواهد شد، همانطور که برای بلوچ‌ها اتفاق افتاده است. ما باید از همه ابزارهای مسالمت‌آمیز برای تقویت مطالباتمان استفاده کنیم.»
جنبش توانست تعداد زیادی از مردم را به میدان آورد و با برگزاری تظاهرات، کنفرانس‌ها و کمپین‌های اجتماعی، خواسته‌های خود را مطرح کند. ایده‌آل جنبش تحفظ پشتون‌ها برای یک پاکستان عادلانه، با حقوق برابر برای تمام اقوام، دستاورد قابل توجهی برای همه اقوام پاکستان به حساب می‌آید. این جنبش بر پایه مفاهیم مدنی و اجتماعی بنا نهاده شده و در راستای تبادل تجربیات اجتماعی و فرهنگی و آشنایی بیشتر مردم با تاریخ و فرهنگ پشتون‌ها و دیگر اقوام، فعالیت می‌کند.
اقدامات سرکوبگرانه دولت
دولت پاکستان در برابر این جنبش به تدریج اقدامات سرکوبگرانه‌ای انجام داد. فعالان جنبش تحفظ پشتون‌ها تحت فشار قرار گرفتند و به زندان افتادند. عکاسان و خبرنگاران مستقل که در پوشش خبری این جنبش حضور داشتند، با تهدیدها و خشونت‌های فیزیکی مواجه شدند. بسیاری از نهادهای دولتی و امنیتی تلاش کردند که در انظار عمومی اعتبار جنبش را تضعیف کنند و اتهامات جدی را علیه رهبران آن مطرح کردند. رسانه‌ها تحت فشار قرار گرفتند تا پوشش خبری منفی از جنبش داشته باشند و فعالیت‌های آن را به عنوان تهدیدی برای امنیت ملی قلمداد کنند.
در عین حال، دولت با تکیه بر تحریک احساسات نژادی و قومی در دیگر مناطق کشور، سعی در تخریب اعتبار جنبش تحفظ پشتون‌ها و جداسازی آن از سایر اقوام و گروه‌های اجتماعی داشت.
در نهایت، جنبش تحفظ پشتون‌ها با چالش‌های جدی روبرو شد، اما همچنان به‌عنوان یک نماد مقاومت برای حقوق بشری و اجتماعی پشتون‌ها باقی مانده و فعالیت‌های خود را ادامه می‌دهد. این جنبش نشان‌دهنده تلاش‌های ادامه‌دار مردم پشتون برای عدالت، آزادی و حقوق برابر است و نماد آگاهی اجتماعی و سیاسی در این مناطق تحت ستم به شمار می‌رود.
با توجه به تاریخ و سرنوشت سیاسی پشتون‌ها، آینده این جنبش بستگی به ادامه همبستگی و پایداری پشتون‌ها در برابر چالش‌ها و سرکوب‌های دولتی دارد.