محتوای جرگه پشتون‌ها در خیبرپختونخوا چیست؟
ولسوالی خیبر ایالت خیبرپختونخوای پاکستان روز جمعه، ۲۰ میزان، میزبان جرگه قومی پشتون‌ها با میزبانی جنبش محافظت از پشتون‌ها، است. خیمه زدن برای جرگه در منطقه خیبر و ساحه تحت نفوذ قبیله کوکی‌خیل افریدی پیامی نمادین دارد.
ملک ولی‌خان کوکی‌خیل، خان محله کوکی‌خیل، در سال ۱۹۸۵ زمانی که ببرک کارمل، رئیس‌جمهور وقت افغانستان، جرگه قبایل دو طرف خط دیورند را در کابل فراخواند، با ۵۰۰ نفر در پل تخنیک کابل حاضر شد. کوکی‌خیل در آن زمان از دولت افغانستان سلاح دریافت می‌کرد و جنگ علیه ارتش و نهادهای امنیتی پاکستان در ولسوالی خیبر را رهبری می‌کرد.
پسر او، ملک نصیر کوکی‌خیل، اکنون از حامیان برجسته جرگه امروزی به رهبری جنبش محافظت از پشتون‌ها است؛ اما این‌بار، او از یک جنبش مسالمت‌آمیز حمایت می‌کند.
برگزارکنندگان جرگه از حدود ۳۰ هزار نماینده از احزاب سیاسی، قبایل، سازمان‌های اجتماعی و سایر قشرها دعوت کرده‌اند تا در این گردهمایی شرکت کنند.
محور بحث جرگه چیست؟
ظاهراً در این جرگه امنیت، مصونیت، جغرافیا، فرهنگ و مشکلات سیاسی و اقتصادی مناطق پشتون‌نشین مطرح است، اما مشکل اصلی، سیاست‌های حمایتی ارتش و نهادهای امنیتی پاکستان در رابطه با گروه‌های تروریستی و بنیادگراست که پشتون‌ها و افغان‌ها در پنج دهه گذشته در دو طرف دیورند از آن رنج می‌برند.
رهبران جنبش حفاظت از پشتون‌ها معمولاً از اصطلاح «جنگ دالر» استفاده می‌کنند. «یونیفورم، تروریسم را حمایت می‌کند» شعار اساسی جنبش تحفظ از پشتون‌ها، بیانیه کامل این جنبش را ارائه می‌دهد. این بیانیه جایگاه تعیین‌کننده‌ای در بحث‌های جرگه خواهد داشت.
به‌رغم اینکه حکومت و نیروهای امنیتی پاکستان و اداره محلی ولسوالی خیبر فعالیت جنبش تحفظ از پشتون‌ها را ممنوع اعلام کردند و محل جرگه و برگزارکنندگان آن را هدف حملات مکرر قرار دادند، اعضای جنبش مذکور رنگ و عزم صلح‌آمیز خود را حفظ کردند.
منظور پشتین یک روز قبل از برگزاری جرگه در مراسم جنازه چهار تن از اعضای کشته‌شده جنبش خود، تأکید کرد که جرگه در فضای دموکراتیک برگزار می‌شود و او از تصمیم‌های آن پشتیبانی می‌کند.
بر اساس دستور جلسه، این جرگه به جلسات عمومی و جلسات ویژه تقسیم می‌شود. سخنرانی‌های کلیدی در جلسات عمومی انجام می‌شود و در جلسات ویژه، نمایندگان هر ولسوالی و منطقه در خیمه‌های ویژه خود در مورد مسائل بحث می‌کنند. پس از این بحث‌ها، کمیته ویژه سازماندهی تشکیل می‌شود که وظیفه اجرا و پیگیری تصمیمات را بر عهده دارد.
در روز اول جرگه، در مورد خسارات و اثرات اجتماعی و اقتصادی جنگ بحث می‌شود. جنبش حفاظت از پشتون‌ها یک «کاغذ سفید» در مورد خسارات جنگ در پشتونخوا تهیه کرده است که روز جمعه بین اعضای جرگه توزیع شده است. این سند نه تنها اطلاعات مهمی را ارائه می‌دهد، بلکه به هدایت بحث‌ها و گفتگوها در جریان جرگه نیز کمک می‌کند.
بر اساس متنی که در «کاغذ سفید» آمده، عملیات نظامی پاکستان منجر به آواره شدن بیش از سه میلیون و هفتصد هزار پشتون و کشته شدن بیش از ۶۸ هزار غیرنظامی شده است که ۷۵ درصد آن‌ها پشتون بوده‌اند. نرخ فقر در مناطق پشتون‌نشین به دلیل درگیری‌ها ۲۷ درصد افزایش یافته است. علاوه بر این، سند مذکور نشان می‌دهد که به طور متوسط در هر منطقه از هر صد خانه، ۲۰ خانه و هزاران مغازه آسیب‌دیده و تخریب شده است.
این سند همچنین به آمار مرگ و میرها و معلولیت‌های ناشی از ماین‌های کاشته شده توسط ارتش می‌پردازد. یکی دیگر از مسائل مهم برجسته شده که به‌عنوان نیروی محرکه اصلی جنبش حمایت از پشتون‌ها عمل می‌کند، ناپدید شدن اجباری غیرنظامیان است.
بر اساس آمار این جنبش، چهار هزار و ۹۵۲ نفر در ۲۶ منطقه خیبر پشتونخوا ناپدید شده‌اند و ارتش و سازمان‌های امنیتی پاکستان مسئول ربوده شدن آن‌ها پنداشته می‌شوند.
جنبش حفاظت از پشتون‌ها که میزبان جرگه است، گزارش تصویری را برای شرکت‌کنندگان ارائه خواهد کرد که در آن تأثیرات اقتصادی، اجتماعی و روانی جنگ، ناپدید شدن اجباری و بی‌خانمان شدن غیرنظامیان ناشی از عملیات نظامی پاکستان را برجسته می‌کند.
اعضای خانواده‌های آسیب‌پذیر از مناطق مختلف خیبر پشتونخوا، به ویژه از وزیرستان شمالی و جنوبی، سوات و سایر مناطق قبیله‌ای، برای به اشتراک گذاشتن داستان‌های غم‌انگیز از دست دادن عزیزان خود به جرگه دعوت شده‌اند.
در میان مهمانان دعوت‌شده، دو پدر سالخورده اهل سوات و لکی مروت هستند که بسیاری از اعضای خانواده را در حملات مستقیم ارتش پاکستان از دست داده‌اند. زنانی که شوهران و پسرانشان به جبر ناپدید شده‌اند و سرنوشتشان - مرده یا زنده - هنوز مشخص نیست، نیز فراخوانده شده‌اند تا داستان‌های خود را در جرگه به اشتراک بگذارند.
بر اساس برنامه جرگه، در طول شام، خلاصه‌ای از موضوعات کلیدی به منظور آماده‌سازی برای روز دوم به اشتراک‌گذاران ارائه خواهد شد.
در روز دوم، در نشست‌های ویژه، نمایندگان هر منطقه گرد هم می‌آیند تا وضعیت غم‌انگیزی را که پشتون‌ها در دو دهه گذشته با آن مواجه بوده‌اند، بررسی و تأمل کنند.
هر اردوگاه یا خیمه منطقه‌ای نمایندگان خود را از طریق رأی‌گیری انتخاب می‌کند که سپس مسئول مدیریت بحث‌ها در اردوگاه خود و ارائه گزارش‌های خود در تالار عمومی جرگه هستند.
روز سوم جرگه بر تعیین یک کمیته ویژه که وظیفه سازماندهی و نظارت بر تطبیق تصمیمات و نتایج جرگه را دارد، متمرکز خواهد بود. این کمیته پس از پایان بحث و قطعنامه‌های خیمه‌ها کار خود را آغاز خواهد کرد.
نمایندگان تقریباً ۸۰ خیمه - ۴۵ از ولسوالی‌ها و مناطق و ۳۵ از احزاب سیاسی و سایر گروه‌ها - در مورد موضوعات کلیدی بحث خواهند کرد و راه‌حل‌های پیشنهادی خود را تقدیم خواهند کرد.
نماینده هر خیمه قطعنامه بحث شده در خیمه خود را در روز دوم جرگه به تالار عمومی جرگه ارائه می‌کند. بر اساس برنامه، از نمایندگان هر خیمه اعضایی برای تشکیل کمیته سازماندهی جرگه تعیین خواهند شد.
این کمیته جوهر تمام قطعنامه‌ها را استخراج می‌کند و راهنمای کار و راهبرد آینده را بر اساس این بینش‌ها بازنویسی می‌کند. در پایان جرگه، رهبران کمیته سازماندهی و اعضای تازه منتخب، نتایج و رویه‌های آتی جرگه را مورد بحث و بررسی قرار داده و تصمیمات نهایی و مراحل بعدی را در یک سوگندنامه اعلام خواهند کرد.
تطبیق فیصله‌های جرگه
این جرگه اولین جرگه در نوع خود در پشتونخوا محسوب می‌شود که تنوع فکری، سیاسی و اجتماعی شرکت‌کنندگان در آن را به نمایش می‌گذارد.
اجندا، مدیریت و پایبندی برگزارکنندگان به روند تصمیم‌گیری این جرگه با جرگه‌های سنتی که پشتون‌ها در قریه‌ها و مناطقشان برگزار می‌کردند، تفاوت چشمگیری دارد.
ماهیت و ترکیب منحصر به فرد این جرگه نگرانی‌هایی را برای دولت و نهادهای امنیتی در پاکستان ایجاد می‌کند. در نتیجه، تلاش‌های قابل توجهی برای جلوگیری از برگزاری آن انجام شده است.
اگرچه دولت اکنون اجازه داده است که جرگه برگزار شود، اما امیدوار است که دخالت مقامات دولتی و رهبران قومی و سیاسی تحت تأثیر دولت مانع از ظهور تصمیماتی شود که می‌تواند چالش‌های جدیدی را برای اسلام‌آباد ایجاد کند.
یکی از موضوعات کلیدی که در این جرگه قابل بحث است، خروج نظامیان پاکستانی از مناطق قبایلی و استقلال پشتونخوا در تصمیم‌گیری و سیاست است. جنبش محافظت از پشتون‌ها، رهبران قبایل و حتی مخالفان مسلح پاکستان (تحریک طالبان پاکستان) دیدگاه مشابهی در این مورد دارند.
تحریک طالبان پاکستان (تی‌تی‌پی) در روزهای گذشته از برگزاری این جرگه حمایت کرده است. تی‌تی‌پی گفته به احترام جرگه پشتون‌ها در خیبر پنج روز آتش‌بس اعلام کرده است.
یک جنبه حیاتی برای تطبیق این گونه تصمیم‌ها، ضمانت اجرایی مصوبات جرگه است که در حال حاضر نامشخص است. در جرگه‌های سنتی پشتون‌ها، تصمیم‌ها معمولاً از طریق چلویشتی (نیروی ۴۰ نفره) قبیله‌ای و لشکرهای قومی اجرا می‌شود.
اگر این جرگه قبایل را وادار کند که به تصمیمات خود پایبند باشند، اسلام‌آباد ممکن است در برخورد با پیامدهای آن با چالش‌های دشواری روبرو شود.
