روابط رو به‌گسترش آسیای مرکزی با طالبان؛ غفلت از 'آتش زیر خاکستر'
روزنامه‌نگار
طالبان از عبدالله عارف‌اوف، نخست‌وزیر اوزبیکستان، در کابل به گرمی استقبال کرد. معاونان رئیس‌الوزرا، وزیر خارجه و دیگر مقامات طالبان، جداگانه با نخست‌وزیر اوزبیکستان دیدار داشتند.
عبدالله عارف‌اوف روز شنبه ۲۷ اسد، در رأس یک هیات بلندپایه از اوزبیکستان به کابل آمد و تفاهم‌نامه‌ها و قراردادهای متعددی با طالبان امضا کرد.
دفتر معاون اقتصادی رئیس‌الوزرای طالبان اعلام کرد که با جانب اوزبیکستان ۳۵ تفاهم‌نامه به ارزش ۲.۵ میلیارد دالر امضا شد.
طالبان می‌گویند نخست‌وزیر اوزبیکستان در کابل تعهد کرده است که به‌زودی سفیر این گروه را در تاشکند خواهد پذیرفت. این نخستین سفر یک مقام اوزبیکستان به کابل نیست. در سه سال اخیر، وزرای خارجه، تجارت و دیگر مقامات اوزبیکستان به تکرار از افغانستان دیدار کرده‌اند.
پس از جنگ اوکراین، فضای مانور برای روسیه و کشورهای رو به توسعه آسیای مرکزی در شمال محدود شد. اکنون این کشورها متمایل به گسترش روابط با اعضای سازمان همکاری شانگهای در جنوب آسیا هستند. هند و پاکستان نیازمند انرژی‌اند و آسیای مرکزی سرشار از منابع انرژی است. در این میان، افغانستان مجرای اتصال آسیای مرکزی و جنوبی است.
طالبان با استفاده از این فرصت تلاش می‌کنند با تبلیغ «امنیت سرتاسری در افغانستان»، کشورهای آسیای مرکزی را به گسترش روابط بازرگانی و ترانزیتی دلگرم کند. طالبان سیاست اقتصادی اشرف غنی را دنبال می‌کند. درگیری مرزی با پاکستان، مسدود شدن مکرر تورخم و اختلاف بر سر تی‌تی‌پی سبب شده که طالبان در پی راه‌های بدیل باشند. از این رو، روابط بازرگانی طالبان با ترکمنستان، اوزبیکستان و قزاقستان به‌طور روزافزون افزایش یافته است. اخیراً وزارت تجارت و صنایع طالبان، حجم روابط بازرگانی با اوزبیکستان را حدود ۳۰۰ میلیون دالر اعلام کرد.
علی‌رغم دلگرمی به گسترش روابط بازرگانی، کشورهای آسیای مرکزی نگران آتش زیر خاکستر در افغانستان هستند. خطر نفوذ شبه‌نظامیان رادیکال به آسیای مرکزی، خواب از چشمان سران این کشورها ربوده است. کمیته فنی شورای امنیت سازمان ملل متحد در گزارش اخیر خود اعلام کرده که داعش خراسان قصد نفوذ به آسیای مرکزی دارد. سران آسیای مرکزی در نشست شانگهای بر استحکام مرز با افغانستان تأکید کردند. این کشورها با تعامل و همکاری با طالبان در پی دفع این تهدیدات هستند. طالبان ظاهراً تلاش کرده به نگرانی‌های امنیتی این کشورها توجه کند. گزارش‌ها حاکی از آن است که طالبان به درخواست اوزبیکستان، اعضای جنبش اسلامی اوزبیکستان را از فاریاب، سرپل و جوزجان به جنوب و شرق افغانستان منتقل کرده است. اما روابط رو به گسترش طالبان با کشورهای آسیای مرکزی باعث شده که برخی از متحدان سابق طالبان (برخی اعضای جنبش اسلامی اوزبیکستان و جنبش اسلامی تاجیکستان) به داعش بپیوندند.
مدرسه‌سازی روزافزون طالبان در شمال افغانستان، به‌میزان نگرانی کشورهای آسیای مرکزی افزوده است. سالانه هزاران تن از مدارس جهادی طالبان در افغانستان، به ویژه در ولایات شمالی، فارغ می‌شوند.
طبق گزارش نهادهای بین‌المللی، افغانستان به کانون گروه‌های رادیکال منطقه‌ای تبدیل شده است. علاوه بر این، تمام جریان‌های افراطی از چچن تا اوزبیکستان، از تاجیکستان تا اویغور و از پاکستان تا برخی کشورهای عربی به افغانستان پناه برده‌اند. در چنین شرایطی، کشورهای آسیای مرکزی در پی راه‌اندازی پروژه‌های بزرگ از جمله تاپی، کاسا ۱۰۰۰ و اتصال به بازارهای آسیای جنوبی هستند. ترکمنستان نیز با جدیت در پی شروع رسمی پروژه تاپی است. مقامات ترکمنستان بارها در سفر به کابل خواستار رفع موانع بر سر راه شروع پروژه تاپی شده‌اند.
تقریباً اجماع نظر وجود دارد که در نبود یک دولت مشروع در افغانستان که از مردم در داخل نمایندگی کند و مورد قبول جامعه جهانی باشد، چشم‌انداز همکاری‌های اقتصادی و ترانزیتی در منطقه تیره و تار خواهد بود. حاکمیت کنونی در افغانستان با خلاهای حقوقی و قانونی مواجه است و در چنین شرایطی، هرگونه موافقت‌نامه‌ای از پشتوانه حقوقی و قانونی لازم برخوردار نخواهد بود.
