نشست سران ناتو در سایه نگرانی‌ها از ناپایداری نظم جهانی؛ آیا 'جهان پسا امریکا' فرا رسیده؟
روزنامه‌نگار، افغانستان اینترنشنال
این هفته واشینگتن میزبان نشست سران کشورهای عضو پیمان ناتو است. در اولین روز نشست، جو بایدن رئیس‌جمهور امریکا، سخنرانی پرشوری داشت که ظاهرا پاسخی بود به نگرانی‌ها از توانایی فیزیکی و ذهنی او بخاطر کهولت سن؛ امری که در روزهای گذشته سوال‌های زیادی ایجاد کرده است.
جو بایدن در سخنرانی خود از پیمان ناتو تصویر قدرتمندی ارائه کرد و گفت: «امروز ناتو قوی‌تر از هر زمان دیگری در تاریخ خود است.» اما به نظر می‌رسد تصویر کامل وضعیت، چیزی نیست که در سخنرانی بایدن بازتاب یافته است.
برخی تحقیقات و نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند که نظم جهانی ۷۵ ساله که بعد از جنگ جهانی دوم شکل گرفت و امریکا تا هنوز سردمدار آن بوده است، با چالش‌ها و سوال‌های زیاد روبرو است.
بی‌میلی بخش قابل توجه امریکایی‌ها به تعامل بیشتر در امور جهانی، نگرانی‌ها از توانایی فکری جو بایدن برای رهبری «جهان آزاد»، گسترش دامنه نفوذ قدرت‌های بزرگ دیگر مثل چین و روسیه و بیم کشورهای اروپایی از احتمال پشت کردن امریکا به پیمان ناتو در صورت پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات بعدی، روی هفتاد و پنجمین نشست سران ناتو شدیدا سایه افکنده است.
ابهام در سرنوشت جو بایدن؛ رئیس‌جمهور یک نسل متفاوت امریکایی‌ها
امریکا در سال ۱۹۱۷ پا به عرصه جهانی گذاشت تا از تسلط یک قدرت بزرگ بر اروپا مانع شود.
پس از سال ۱۹۴۵ و جنگ جهانی دوم، برای تضمین صلح و ثبات در قاره اروپا و آسیا (اوراسیا) فعال ماند. اما بعد از حمله روسیه به اوکراین، به تعبیر برخی از تاریخ‌نگاران و تحلیلگران، به نظر می‌رسد که وضعیت به شرایط جنگ جهانی دوم بازگشته است.
جو بایدن، رئیس‌جمهور ۸۱ ساله امریکا، به خوبی به یاد دارد که تشکیل پیمان ناتو، به عنوان بزرگترین نهاد سیاسی و امنیتی جهان، چقدر برای تامین منافع ملی امریکا و گسترش قدرت و نفوذ سیاسی و نظامی این کشور در سطح جهان، مهم و کلیدی بوده است.
جو بایدن که نزدیک به چهل سال در سیاست بوده و ماموریت مهم در سطح تصمیم‌گیری امریکا داشته، گسترش نفوذ سیاسی و نظامی امریکا در جهان طی این چهار دهه را از نزدیک مشاهده کرده و از اهمیت اتحاد استراتژیک امریکا با متحدان اروپایی‌اش که فرهنگ و منافع مشترک دارند، تجربه دست اول دارد.
قدرت و پایداری ناتو برای جو بایدن مهم و حیاتی است. او در سخنرانی خود نیز از سران کشورهای عضو این پیمان برای ایستادگی در کنار امریکا پس از حمله یازدهم سپتامبر سپاس‌گزاری کرد و گفت تصمیم جمعی این کشورها برای امنیت امریکای شمالی و اروپا سرنوشت‌ساز بوده است.
اگر به اظهارات و خط فکری آقای بایدن بیشتر دقت کنیم، یکی از دلایلی که او علی‌رغم نگرانی‌های همکاران و هم‌حزبی‌هایش، همچنان به ادامه مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری تاکید دارد، سیاست خارجی امریکا است.
جو بایدن در مصاحبه‌ای با فرید زکریا توضیح می‌دهد که نظم جهانی با محوریت امریکا، با چالش‌های جدی از سوی کشورهای استبدادی چون روسیه، چین، ایران و کوریای شمالی روبرو است و آینده به واکنش کشورهای دموکراتیک بستگی دارد. در این مصاحبه، جو بایدن استدلال می‌کند که جهان با تغییرات چشم‌گیری روبرو است و امریکا فرصتی منحصر به فرد برای گرد هم آوردن دموکراسی‌های جهان دارد. او تاکید می‌کند که «در این کار موفق است و می‌خواهد کار را تمام کند.»
نظم جهانی پس از جنگ جهانی دوم برای جو بایدن و هم‌نسلانش مهم است، اما نسل جدید امریکا نسبت به رویکرد جهانی کشورشان نگاه متفاوتی دارد. جو بایدن در ۸۱ سالگی تلاش می‌کند گام‌هایی برای پایداری نظمی که او در آن سیاست ورزیده را بردارد. اما ضعف و ناتوانی فیزیکی و ذهنی او در مناظره اخیر با رقیب انتخاباتی‌اش، دونالد ترامپ، در آستانه نشست سران ناتو، این نگرانی‌ها را مطرح کرده است که ممکن است کار ناتمام بماند.
امریکایی‌ها درباره «ناتو» و تعامل با جهان چه فکر می‌کنند؟
واشینگتن در حالی از سران کشورهای عضو ناتو میزبانی می‌کند که خوشبینی بخشی قابل ملاحظه امریکایی‌ها نسبت به نفوذ و جایگاه جهانی این کشور کم شده و خواهان کاهش نقش و تعامل کشورشان در امور جهانی است و می‌خواهند واشینگتن بیشتر به مسائل داخلی امریکا تمرکز کند.
به گفته برخی از تاریخ‌نگاران امریکا، برای اولین‌بار از دوران جنگ جهانی دوم، موضوع اساسی تعامل امریکا با جهان در حال تبدیل شدن به یک موضوع حزبی است؛ دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان نگاه بسیار متفاوت نسبت به تعامل امریکا با جهان دارند.
امریکا در حال تغییر است. نسل جوان امریکا، مثل جو بایدن و هم نسلان او، دغدغه تعامل بیشتر و گسترش دامنه نفوذ سیاسی و نظامی امریکا در کشورهای دیگر ندارند. درباره حمایت از «ناتو» و اهمیت این پیمان برای تامین منافع ملی امریکا، میان دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان اختلاف شدید وجود دارد. براساس یک نظرسنجی که مرکز تحقیقات پیو درباره اهمیت ناتو از نظر امریکایی‌ها انجام داده، اختلاف‌نظر عمیق میان اعضای دو حزب دیده می‌شود: ۷۶ درصد دموکرات‌ها، ناتو را تایید می‌کنند و حمایت از این پیمان را برای تامین منافع ملی امریکا و حفظ جایگاه و قدرت جهانی این کشور، مهم می‌دانند؛ اما فقط ۴۹ درصد از جمهوری‌خواهان به همین میزان با حمایت از ناتو مخالفت کرده‌اند.
همچنان در این نظرسنجی، از امریکایی‌ها در مورد تعامل گسترده‌تر امریکا با جهان پرسیده شده است که ۶۰ درصد از دموکرات‌ها گفته آن‌ها معتقدند که «برای آینده کشور ما بهتر است در امور جهانی فعال باشیم»، در حالی که ۳۹ درصد گفته‌اند «ما باید هزینه کمتری بپردازیم و روی مشکلات اینجا در خانه تمرکز کنیم.»
اما برای جمهوری‌خواهان، این ارقام معکوس است: ۷۱ درصد مایل به تمرکز در خانه هستند و تنها ۲۹ درصد معتقد به نقش فعال جهانی برای ایالات متحده هستند.
احتمال پیروزی دونالد ترامپ و نگرانی اروپا
برخی رهبران کشورهای اروپایی در روز نخست نشست اعضای ناتو در واشینگتن، تاکید کردند که این پیمان متحد و قدرتمند باقی خواهد ماند و در برابر تهاجم روسیه به اوکراین، همچنان ایستادگی خواهد کرد.
ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو گفت ناتو صلح در اروپا را به ارمغان آورده و علی‌رغم هزینه‌ها و خطرات، اجازه نمی‌دهد اوکراین در اشغال روسیه باشد. اما برخی نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند که اروپا نسبت به آینده ناتو نگران است. براساس این نظرسنجی، در کشورهای اروپایی، این بیم وجود دارد که پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری امسال امریکا که در ماه نوامبر برگزار می‌شود، اتحاد و پایداری ناتو را با خطر مواجه کند. آن‌ها معتقدند که امریکا با پیروی از سیاست‌های دونالد ترامپ، می‌تواند به اروپا پشت کند و ساختار امنیتی این قاره را از بین ببرد.
دونالد ترامپ، نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا گفته است که اگر رئیس‌جمهور شود بودجه ناتو را کاهش می‌دهد. او حتی تهدید کرده است که از عضویت پیمان ناتو خارج شود. کشورهای اروپایی می‌دانند که این وعده‌های ترامپ جدی است چون در میان رای دهندگان جمهوری‌خواه خریدار دارد.
طبق یک نظرسنجی که موسسه گالوپ انجام داده، ۷۹ درصد از دموکرات‌ها می‌خواهند به اوکراین کمک کنند تا سرزمین‌های از دست رفته را به دست آورد؛ حتی اگر این به معنای طولانی شدن جنگ باشد. در مقابل، ۴۹ درصد از جمهوری‌خواهان مایلند به سرعت به جنگ اوکراین پایان داده شود؛ حتی اگر این به معنای اجازه دادن به روس‌ها در مناطقی است که با زور به دست آورده‌اند.
ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین نیز از این جهت نگران است. او در روز اول نشست سران کشورهای عضو ناتو گفت امیدوار است ارسال کمک‌های امریکا به اوکراین، بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور، تغییر نکند و همچنان ادامه داشته باشد.
مشکل امریکا و کشورهای عضو ناتو تنها روسیه نیست، چین تهدید دیگری است که با گسترش نفوذ سیاسی و اقتصادی در سطح جهان، نظم جهانی امریکا محور را در حدی به چالش کشیده که برخی‌ها از 'جهان پسا امریکا' سخن می‌گویند. همه چیز در حال تغییر است اما برخی تحولات مثل پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات امریکا می‌تواند به این تغییرات شدت بخشد. بسیاری‌ها منتظرند ببینند که در ماه نوامبر چه اتفاق می‌افتد. اما در جهان شاید یک نفر بیش از هرکس دیگر منتظر آمدن ترامپ باشد: ولادیمیر پوتین.
