ثنا‌الله غفاری، رهبر ۲۹ سال داعش خراسان، این گروه را به یکی از وحشتناک‌ترین شاخه‌های داعش تبدیل کرده است.
تا قبل از حمله مرگبار ۲۰۲۱ داعش به میدان هوایی کابل، اطلاعات کمی درباره غفاری موجود بود. در آن حمله ۱۷۰ غیرنظامی افغان و ۱۳ سرباز امریکایی کشته شدند.
اما بحث داعش خراسان پس از تیراندازی مرگبار روز جمعه در یک تالار بزرگ کنسرت در نزدیکی مسکو که دست‌کم ۱۳۹ کشته بر جای گذاشت، داغ‌تر شد. منابع اطلاعاتی امریکا تایید کردند که شاخه افغانستان داعش مسئول آن حمله بوده است.
هرچند ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه گفته که حمله مسکو کار اسلام‌گرایان بود، اما گفته که می‌خواهد بداند چه کسی دستور این حمله را صادر کرده است. او به طور غیرمستقیم اوکراین و حامیان غربی آن را در این حمله دخیل دانست.
غفاری کیست؟
دو منبع در میان طالبان افغان و پاکستانی به رویترز گفتند که ابتدا در ماه جون گذشته گزارش شد که غفاری در افغانستان کشته شده است. اما بعدا مشخص شد که او با جراحات وارده از مرز به پاکستان گریخته و گمان می‌رود که در ایالت مرزی بلوچستان زندگی می‌کند.
براساس گزارش رویترز، ثنا‌الله غفاری در سال ۲۰۲۰ رهبری داعش خراسان را به عهده گرفت.
منابع گفتند که در زمان رهبری او، این گروه از حملات شدید به عنوان ابزاری برای جذب نیرو استفاده کرده و به جای پشتون‌ها که ستون فقرات طالبان را تشکیل می‌دهند، به دنبال جذب تاجیک‌ها و اوزبیک‌ها در سراسر آسیای مرکزی بوده است.
وزارت خارجه امریکا هنگام اعلام پاداش برای اطلاعات مربوط غفاری با نام شهاب المهاجر که منجر به دستگیری او شود، از وی به عنوان یک رهبر نظامی با تجربه نام برده که حمله انتحاری داعش خراسان را در میدان هوایی کابل طراحی کرده بود.
این وزارت عصمت‌الله خالوزی را که یک شبکه انتقال غیررسمی پول یا حواله را در ترکیه اداره می‌کرد، به عنوان "تسهیل کننده مالی بین‌المللی" این گروه معرفی کرده است.
شورای امنیت سازمان ملل در جولای ۲۰۲۳ گفت که داعش خرسان بین چهار تا شش هزار جنگجو به شمول اعضای خانواده‌های شان در افغانستان دارد.
مهاجرت جنگجویان خارجی از عراق و سوریه به افغانستان
به گفته یک مقام ارشد امنیتی عراق که خواست نامش فاش نشود به رویترز گفته بسیاری از جنگجویان خارجی از عراق و سوریه گریختند و به افغانستان و پاکستان آمدند تا به داعش خراسان بپیوندند. او گفت که تخصص این جنگجویان در جنگ چریکی ارمغانی است که توانایی این گروه را برای انجام حملات در افغانستان، ایران و ترکیه افزایش داده است.
این مقام گفت بر اساس اطلاعات ده‌ها جنگجوی ارشد داعش که در دو سال گذشته در عراق بازداشت شده‌اند، داعش روی ایجاد یک شبکه منطقه‌ای از هسته‌های جنگجویان جهادی برای راه‌اندازی حملات در بیرون افغانستان کار می‌کند.
به گفته یک مقام عراقی که بر فعالیت‌های داعش در عراق و کشورهای همسایه نظارت می‌کند، دو تن از رهبران ارشد داعش که در ماه دسامبر در ترکیه دستگیر و به بغداد تحویل داده شدند، به استخبارات عراق گفتند که آن‌ها از طریق دو عضو تاجیک داعش در ترکیه، برای حمایت مالی و لجستیکی با غفاری تماس گرفتند.
یک مقام استخباراتی طالبان در مصاحبه با رویترز مدعی شده که ۹۰ درصد کادر داعش اکنون غیر پشتون هستند.
مولوی حبیب الرحمان، یکی از رهبران ارشد سابق داعش که خود را به طالبان تسلیم کرد، در ماه نوامبر به المرصاد گفت که این داعش خراسان با موفقیت اتباع تاجیکستان را جذب کرده است.
به گفته حبیب‌الرحمان، جنگجویان تاجیک بر این باورند که دولت تاجیکستان از "کافران" تشکیل شده و داعش خراسان می‌خواهد مردم مسلمان این کشور را نجات دهد.
یک گزارش سازمان ملل که در جنوری ۲۰۲۴ منتشر شد، خاطر نشان می‌کند که داعش خراسان تلاش‌های خود را برای جذب جنگجویان خارجی و اعضای سرخورده طالبان، با تمرکز ویژه بر تاجیک‌ها، افزایش داده است.
عملیات داعش در خارج از افغانستان
یک روز قبل از حمله مسکو، یک افسر نظامی ارشد امریکا به کمیته نیروهای مسلح مجلس نمایندگان گفت که تلاش‌های طالبان برای سرکوب داعش خراسان در افغانستان ناکافی است.
جنرال مایکل کوریلا، فرمانده فرماندهی مرکزی امریکا برای خاورمیانه و افریقا یا سنتکام، گفت که طالبان برخی از رهبران ارشد داعش را هدف قرار داده است اما توانایی و نیتی برای ادامه فشار بر این گروه ندارد. او گفت که این رویکرد طالبان به داعش فرصت داد تا شبکه‌های خود را بازسازی کند.
جنرال کوریلا در جلسه استماع کمیته سنا در این ماه گفت: «داعش خراسان توانایی و اراده خود را برای حمله به منافع امریکا و غرب در خارج از افغانستان در کمتر از شش ماه و بدون هیچ هشداری حفظ کرده است».
ذبیح الله مجاهد، سخنگوی طالبان در کابل، گفت که داعش خراسان در اثر سرکوب طالبان به طور جدی تضعیف شده است و تنها علیه غیرنظامیان هر از گاهی دست به حمله می‌زند. او حضور داعش در خاک افغانستان را تکذیب کرد، اما گفت که محل استقرار آن مشخص نیست.
سازمان ملل متحد در ماه جنوری در گزارشی اعلام کرد که کاهش حملات داعش در داخل افغانستان احتمالا منعکس کننده تغییر استراتژی رهبر این گروه و همچنین تلاش‌های ضد تروریسم توسط طالبان است.
مقام‌ها در چندین کشور اروپایی در ماه‌های جولای و دسامبر سال گذشته تعداد زیادی از افراد مدعی عضویت داعش خرسان را به اتهام طراحی حملات تروریستی دستگیر کردند.
کریستین ابی‌زید، مدیر مرکز ملی مبارزه با تروریسم، در ماه نوامبر به کمیته مجلس نمایندگان گفت که داعش خراسان تاکنون از «عوامل بی‌تجربه» برای حمله در اروپا استفاده کرده است.