در دو روز نشست دوحه چه گذشت؟
روزنامه‌نگار، افغانستان اینترنشنال
دومین روز نشست دوحه با حضور دست‌کم ۲۵ دیپلومات از کشورهای مختلف اما بدون حضور طالبان به پایان رسید، اما به نظر نمی‌رسد این پایان توجه جامعه جهانی به افغانستان باشد. سرنوشت افغانستان هنوز زیر ذره‌بین جهان قرار دارد.
من با جمعی از خبرنگاران افغانستان اینترنشنال یک‌روز پیش از تاریخ برگزاری نشست، در هتل در دوحه، محل برگزاری این نشست رسیدم. تیمی از وزارت خارجه قطر و سازمان ملل متحد در محل نشست در حال پذیرایی از شرکت‌کنندگان بودند. آمادگی‌ها بسیار بالا بود و یکی از مسئولان برگزاری نشست‌های ملل متحد با لحن شوخی‌آمیز به من گفت: «این نشست بن نیست اما بوی آن را می‌دهد.»
بعد از مدتی، دیپلومات‌ها داشتند دسته‌دسته به محل نشست می‌رسیدند. کم‌کم هتل شلوغ شد. در این فرصت، دیده می‌شد که دیپلومات‌ها و نمایندگان ویژه برخی کشورها، در دهلیز، رستورانت و لابی هتل نشست‌های جداگانه برگزار می‌کنند.
یک مقام وزارت خارجه قطر به من گفت که آمار دقیق را نمی‌داند اما حدود ۲۵ تا ۲۸ نماینده ويژه برای افغانسان، به نشست دوحه دعوت شده‌اند. سازمان همکاری اسلامی و اتحادیه اروپا نیز در میان دعوت‌شدگان‌اند.
با این حال، نشست سازمان ملل خالی از گروه‌های مخالف طالبان است.
نقش کشورهای منطقه
شام یک روز پیش از آغاز نشست دوحه، روشن شد که نقش کشورهای منطقه در این نشست برجسته است. در نخست به نظر می‌رسید توافق شده که به کشورهای منطقه، نقش بیشتری داده شود تا آنها از نفوذ خود بر طالبان کار گیرند و این گروه را متقاعد به همکاری با جامعه جهانی کنند. اما کم‌کم، اختلاف‌ها در میان دیدگاه‌های کشورها منطقه نمایان شد.
دیپلومات‌های حاضر در نشست دوحه، به گونه هماهنگ سعی می‌کردند از هرگونه مصاحبه و ارائه جزئيات درباره نشست خودداری کنند. نمی‌خواستند چیزی به رسانه‌ها درز کند؛ تصمیمی که بعدتر معلوم شد عمدی بوده است. پافشاری دیپلومات‌ها به ندادن اطلاعات حتی در صحبت‌های غیررسمی جالب بود و مرا کنجکاوتر کرد. دو دیپلومات غربی به من گفتند که برای نمایش هم‌صدایی جامعه جهانی، جمعاً تصمیم گرفته شد که تمام گفتنی‌ها باید از نشانی سازمان ملل و در صورت امکان، تنها در نشست خبری روز پایانی جلسه مطرح شود.
با این حال، به نظر می‌رسید برخی کشورها سعی می‌کردند این تصمیم را نادیده بگیرند و دیدگاه‌های خود را مطرح کنند. حسن کاظمی قمی، نماینده ویژه جمهوری اسلامی برای افغانستان در این دسته بود. آقای قمی بارها درباره نشست دوحه در صفحه کاربری خود در شبکه اکس نوشت. او از دیدار خود با نمایندگان برخی کشورهای منطقه، و همچنین رئيس دفتر سیاسی طالبان در دوحه خبر داد. نماینده ویژه جمهوری اسلامی همچنین در یادداشت‌های خود در اکس تاکید کرد که هر توافقی درباره افغانستان باید تحمیلی نباشد.
روز اول نشست
در نخستین روز نشست دوحه، جلسه‌های متعدد چندجانبه میان نمایندگان کشورهای مختلف درباره افغانستان برگزار شد. شرکت پی‌هم نمایندگان کشورها در این جلسه‌ها و جریان رایزنی‌های جدی میان آنها، در روز اول نشست کاملاً مشهود بود.
از دلایل عمده نشست‌های حاشیه‌ای چندجانبه نمایندگان کشورها، نبود توافق یا اجماع در میان آنها در خصوص مسئله افغانستان بود. ملل متحد تلاش می‌کرد هرگونه برخورد کشورها و موضع آنها در قبال طالبان هماهنگ و جمعی باشد. به گفته یکی از دیپلومات‌های حاضر در نشست، این هماهنگی سبب افزایش فشارها بر طالبان و انعطاف‌پذیری این گروه در مورد خواست‌ها و انتظارات مردم افغانستان و جامعه جهانی خواهد شد؛ آنچه که طالبان در حدود دو و نیم سال حکومت خود به آن تن نداده است.
از موارد عمده و جنجالی بحث تعیین نماینده ویژه ملل متحد برای افغانستان بود، چیزی که چین، روسیه و ایران موافقت با آن را مشروط بر تایید طالبان کرده‌اند. تلاش سازمان ملل بر این بود که نشست دوحه، دستیابی به توافق جمعی درباره تعیین نماینده ويژه و نهایی کردن آن بود.
هدف از معرفی نماینده ویژه ملل متحد، ایجاد یک مرجع با صلاحیت برای حل‌وفصل سیاسی مسئله افغانستان گفته شده است. این نماینده ماموریت خواهد داشت که با تمام طرف‌های ذی‌نفع در افغانستان، شامل طالبان، جامعه مدنی، زنان و کشورهای منطقه، گفت‌وگو کند و زمینه تصمیم‌های عملی برای تعامل بیشتر با حاکمان کنونی افغانستان را فراهم سازد.
ملل متحد همچنین با تعیین نماینده ویژه، سعی می‌کند که قدرت و اهرم فشار بر طالبان سنگین‌تر شود تا این امر این گروه را مجبور به پذیرش خواست‌های جامعه مدنی افغانستان، حقوق زنان و همچنین مهار تروریسم و قاچاق مواد مخدر کند.
در نخستین روز نشست دوحه، مخالفان تعیین نماینده ویژه ملل متحد برای افغانستان، نمایان شدند: ایران، چین و روسیه. رایزنی‌ها در این مورد جریان داشت و نمایندگان بیجینگ، تهران و مسکو و اسلام‌آباد باهم دیدارهایی نیز انجام دادند.
از افغانستان، پنج نفر به نمایندگی از جامعه مدنی و زنان در نشست دوحه شرکت کردند: لطف‌الله نجفی‌زاده، فیض زلاند، میترا مهران، محبوبه سراج، شاه‌گل رضایی. یک افغان دیگر نیز به این نشست دعوت شده بود اما حضور نیافت. نام او تا اکنون اعلام نشده است.
روز دوم نشست
در روز دوم نشست دوحه، سه دور جلسه پشت دروازه‌های بسته میان نمایندگان ویژه کشورها برگزار شد اما نماینده‌ای از طالبان حضور نداشت، چرا که شرایط این گروه از سوی ملل متحد پذیرفته نشد و سفر امیرخان متقی، وزیر خارجه این گروه به دوحه اتفاق نیفتاد.
اندکی پس از پایان جلسه دور اول، یک دیپلومات غربی به من گفت که از بحث‌های جدی این جلسه تعیین نماینده ویژه بود. به گفته او، روسیه، چین و ایران در آنجا موضع‌شان را اعلام کردند و گفتند که تعیین نماینده ویژه بستگی به رضایت طالبان دارد. نمایندگان این کشورها گفتند که اگر طالبان به تعیین نماینده ویژه رضایت دهند، آنها نیز مخالفتی با آن ندارند.
اختلافات دیگری هم آشکار شد. نماینده روسیه از دیدار با نمایندگان جامعه مدنی و زنان افغانستان خودداری کرد. مسکو در بیانیه‌ای در این مورد گفت که نمایندگان افغانستان در نشست دوحه به طور «غیرشفاف» و بدون تایید طالبان تعیین شده‌اند. بعدتر منابع دیپلوماتیک به افغانستان اینترنشنال گفتند که حسن کاظمی قمی، نماینده جمهوری نیز «بنابر خواست طالبان» از دیدار با نمایندگان جامعه خودداری کرد.
بعد از ظهر روز دوم جلسه دوحه، نشست خبری آنتونیو گوترش، دبیرکل ملل متحد با پانزده دقیقه تاخیر برگزار شد. به نظر می‌رسید نمایندگان کشورها تا آخرین دقایق نشست، درباره این‌که آقای گوترش در نشست خبری چه بگوید، به نتیجه نرسیدند.
آنتونیو گوترش سخنانش را با خوشبینی آغاز کرد و گفت که همه کشورها توافق دارند که افغانستان بیشتر از این در بحران فرو نرود و بخشی از جامعه جهانی باشد. گوترش اما اذعان کرد که راه درازی تا رسیدن به این هدف در پیش است.
دبیرکل ملل متحد همچنین افزود که نشست بعدی درباره افغانستان برگزار می‌شود و نماینده ویژه بعد از توافق جمعی، کارهای هماهنگی را انجام خواهد داد. آقای گوترش گفت تلاش می‌شود که نشست بعدی با حضور طالبان برگزار شود.
امتناع طالبان از شرکت در نشست دوحه، واکنش‌های زیادی را در میان دیپلومات‌ها به دنبال داشت. برخی‌ها گفتند که طالبان روند کار ملل متحد را کند کرده و برای تعیین نماینده ویژه، موافقت این گروه مهم است. تعدادی شرکت نکردن طالبان در نشست دوحه را «اشتباه بزرگی» خواندند که نشان می‌دهد طالبان با جامعه جهانی همکار نیست یا تمایل به چنین همکاری ندارد. دبیرکل ملل متحد هم در سخنانش گفت که طالبان می‌خواهد به رسمیت شناخته شود، اما به خواسته‌های جامعه جهانی گوش نمی‌دهد.
برخی دیگر اما از غیبت طالبان در نشست دوحه خوشحال بودند. آنها معتقدند که این اقدام نشان داد که نمایندگان افغانستان، جامعه مدنی و زنان این کشور اند. با امتناع طالبان از حضور در نشست دوحه، چهار نفر از جامعه مدنی و زنان، با دیپلومات‌های خارجی درباره وضعیت افغانستان گفت‌وگو کردند و عملا نمایندگان افغانستان در این نشست بودند. شرکت‌کنندگان افغان نشست دوحه با نمایندگان امریکا، بریتانیا، هالند و ناروی نیز گفت‌وگو کردند.
شرکت نمایندگان جامعه مدنی و زنان در نشست دوحه، نشان داد که ملل متحد در غیبت طالبان نیز با افغان‌ها گفت‌وگو می‌کند.
