ملاها و دموکراسی؛ احزاب اسلام‌گرا در انتخابات پاکستان چه نقشی دارند؟
برخلاف افغانستان که طالبان به‌عنوان گروه رادیکال دینی سازوکارهای دموکراتیک را حذف کرده، اسلام‌گرایان در پاکستان برخورد متفاوتی با انتخابات دارند. تی‌تی‌پی اعلام کرد که به روند انتخابات حمله نمی‌کند و برخی از احزاب مذهبی در انتخابات نامزد دارند.
روزنامه دان پاکستان در روز انتخابات مقاله‌ای منتشر کرد که در آن نقش احزاب اسلام‌گرا در انتخابات جاری پاکستان بررسی شده است.
این روزنامه در مقاله خود نوشت در انتخابات گذشته احزاب مذهبی مانند جمعیت علمای اسلام آرای کافی به دست نیاورده‌اند. با این حال نویسنده این سوال را مطرح کرده که آیا این نشان‌دهنده اراده مردم است یا نفوذ سیاسی که نتیجه در انتخابات را «دیکته» می‌کند؟
در مقاله روزنامه دان آمده است که احزاب سیاسی مذهبی که در کمیسیون انتخابات پاکستان ثبت‌نام کرده‌اند، همه برای ایجاد حکومت مبتنی بر شریعت هدف مشترک دارند.
به عقیده نویسنده، «جمعیت علمای اسلام» و «تحریک لبیک پاکستان» ممکن است در انتخابات پاکستان عملکرد خوبی داشته باشند. این روزنامه نوشته تحریک لبیک پاکستان در بازه زمانی کوتاه به خوبی عمل کرده و استراتژی‌های انتخاباتی آن مانند سایر احزاب حاضر در سال ۲۰۲۴ ارزش بررسی دارد.
استراتژی تحریک لبیک پاکستان
تحریک لبیک پاکستان در انتخابات امسال با شعار «اسلام، پاکستان و مردم عاما» رقابت می‌کند. این حزب اخیرا برخلاف عقیده موسس خود حرکت کرده و به بسیج زنان آغاز کرده است.
تحریک لبیک پاکستان این بار کاندیداهای زن را در کرسی‌های عمومی معرفی کرده و کنوانسیون زنان را به‌عنوان بخشی از کارزار انتخاباتی خود برگزار کرده است.
تحریک لبیک پاکستان همچنین نامزدانی را انتخاب کرده که از نظر سیاسی وفادار به این حزب باشند.
روزنامه دان نوشت که با استراتژی فعلی، تحریک لبیک پاکستان ممکن است به کرسی‌هایی در مجالس ملی از ایالت‌های پنجاب و سند دست یابد.
استراتژی جماعت علمای پاکستان
جماعت علمای پاکستان به رهبری فضل‌الرحمن از لحاظ تاریخی یک بازیگر کلیدی در محاسبات انتخاباتی ایالت‌های خیبرپختونخوا و بلوچستان بوده است. این حزب از زمان برگزاری اولین انتخابات عمومی در دهه ۱۹۷۰، دولت‌های متوالی تشکیل داده یا بخشی از این دولت‌ها بوده است.
موقعیت حزب جمعیت علمای پاکستان در خیبرپختونخوا و بلوچستان بر سنت فعالیت دیوبندی در اطراف شبکه‌ای از مساجد و مدارس دینی استوار است.
این حزب میراث‌دار یک سنت پوپولیستی از مفتی محمود نیز است. کسی که در دهه‌های شصت تا هشتاد میلادی از ائتلاف با گروه‌های چپ و دموکرات دریغ نکرد.
به نوشته روزنامه دان، در حال حاضر به نظر می‌رسد که جماعت اسلامی در مسیری است که حداقل موقعیت قدرتمند خود را در مناطق جنوبی خیبر پختونخوا و شمال بلوچستان حفظ کند.
اما در یک سر این طیف، اردوگاه مذهبی-سیاسی نخبگان است. کسانی مانند فضل‌الرحمن، سراج‌الحق، مفتی منب‌الرحمن، یا اویس نورانی ده‌ها سال را در راهروهای قدرت سیاسی یا نزدیک به آن گذرانده‌اند و موقعیت‌های رهبری را در احزاب اصلی مذهبی یا نهادهای مذهبی در دولت و جامعه به دست آورده‌اند.
پدران فضل‌الرحمن و اویس نورانی چراغ‌‌دار فعالیت‌های مذهبی-سیاسی در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ بودند. بسیاری از احکام دینی در قانون اساسی ۱۹۷۳ پاکستان در نتیجه شرکت آنها در بحث‌های مجلس تصویب شد.
سیاست آنها اساساً یک سیاست دموکراسی مبتنی بر قانون اساسی است و آنها از تلاش در میان شکاف‌های فرقه‌ای برای این هدف ابایی ندارند.
روزنامه می‌نویسد که پاکستان در حال حاضر طیف وسیعی از گزینه‌های جدید مانند تحریک لبیک پاکستان یا گروه‌های انشعابی را دارد که توسط روحانیون تازه‌کار یا روشنفکران عادی از پیشینه‌های فروتن تشکیل شده‌اند.
به باور نویسنده روزنامه دان، موفقیت سیاسی آنها مبتنی بر توانایی آنها در کنار هم قرار دادن خلاقانه درگیری‌های محلی و سیاست‌های ملی و بین‌المللی است.
روزنامه دان می‌افزاد که گروه‌های منشعب و روحانیون و روشنفکران عادی درگیر نوعی سیاست مذهبی هستند که ستیزه‌جویی فرقه‌ای را با انتخابات و رفاه اجتماعی ترکیب می‌کند. در درون این زیرمجموعه است که ما گروه‌هایی را می‌یابیم که نهادهای امنیتی اغلب از آنها برای رسیدن به منافع خود حمایت می‌کنند.
بدون انحصار دین: احزاب جریان اصلی
روزنامه در مقاله خود یک سوال را مطرح کرده است: آیا گرایش مذهبی یک حزب بر شانس پیروزی آن در انتخابات تأثیری دارد؟ جواب منفی است. به‌رغم حضور احزابی با چشم‌اندازهای مذهبی-سیاسی متنوع در پاکستان، مبارزات انتخاباتی از هرگونه بحث واقعی در مورد مسئله دین در زندگی عمومی خالی بوده است.
برای مثال، مانیفست تأسیسی حزب مردم پاکستان که نواز شریف، یکی از کاندیداهای پیشتاز در راس آن قرار دارد، پیشگام یک دستور کار سوسیالیستی برای بازتوزیع اقتصادی بوده است.
ظهور مسلم لیگ پاکستان به رهبری نواز شریف بسیاری از فعالان سابق جماعت اسلامی و شاخه دانشجویی آن را تحت رژیم نظامی گرد هم آورد.
در راستای ظهور جهانی رهبران و احزاب پوپولیست اقتدارگرا، حزب تحریک انصاف به رهبری عمران خان تاکید مجدد بر آموزش اسلامی داشت و علیه اسلام‌هراسی در مجامع جهانی مبارزه می‌کرد.
با این حال، به جرات می‌توان گفت که بعید است فضل الرحمن از جماعت علمای پاکستان یا سعد رضوی از تحریک لبیک پاکستان را به‌عنوان نخست‌وزیر بعدی این کشور تصور کنیم.
به عقیده نویسنده روزنامه دان آنچه ما بیشتر شاهد آن هستیم، این است که احزاب مذهبی-سیاسی همچنان بر دولت و سیاست‌های عمومی تأثیر می‌گذارند.
این نفوذ، از طریق ابزارهای غیرانتخاباتی، مرهون هجوم رهبری مذهبی به دستگاه دولتی و شبکه‌های مسجد، مدرسه و نهادهای خیریه است که در سطح وسیعی در جامعه گسترش یافته است.
اگرچه بسیاری از احزاب اسلام‌گرا، عملکرد متوسطی در پای صندوق‌های رای داشته‌اند با این حال راز ماندگاری آنها در همین شبکه‌های مسجد، مدرسه و سازمان‌های خیریه است.
