باز شدن دهلیز واخان، رویای واقعی یا استفاده تبلیغاتی؟
اوایل همین هفته رسانه‌های چینی گزارش دادند که این کشور ممکن است هدف طالبان را برای اتصال افغانستان به اقتصاد چین از طریق واخان برآورده نکند. به گزارش «ساوت چاینا مورنینگ‌پست» چین این پروژه را یک مورد «مشکوک اقتصادی» می‌داند.
از ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی رئیس‌الوزرا تا سخنگویان طالبان باز شدن دهلیز واخان وصل شدن افغانستان به چین را تبیلغ می‌کنند. ملا برادر باز شدن دهلیز واخان را رونق اقتصاد و تجارت با چین خواند.
افغانستان با چین از طریق ولسوالی واخان ولایت بدخشان نزدیک به صد کیلومتر مرز دشوارگذر دارد، اما هیچ‌گونه استفاده‌ای تا اکنون از این مرز نشده است. هیچ شهروند افغانستان یا چین از این مرز به گونه قانونی عبور نکرده است؛ هیچ بندرگاه و پایگاه نظامی هم از طرف افغانستان تا اکنون در این مرز ایجاد نشده است.
با این حال، چرا چین نمی‌خواهد این جاده باز شود و چرا طالبان می‌خواهند از دهلیز واخان استفاده تبلیغاتی کنند؟
دشوارگذر بودن واخان
مرز چین و افغانستان در جایی واقعی شده که می‌توان گفت یکی از دشوارگذرترین جاهای افغانستان است. واخان یکی از سردترین مناطق افغانستان و منطقه به شمار می‌رود. سردی آن چندین برابر سردتر از سردی مناطقی مثل سالنگ و بامیان توصیف شده است.
اگر واقعاً جاده‌هایی ساخته شود که موترهای بزرگ لاری و موترهای دیگر از شهر فیض‌آباد به واخان بروند و از مرز چین کالا بیاورند یا کالاهای تجاری را به مرز چین برسانند، بسیار هزینه‌بردار و زمان‌بر خواهد بود.
چون ساختن جاده در آن جغرافیای سرد و بلندی‌های واخان نیاز به بودجه زیادی دارد و ساختن جاده به دلیل سردی هوا و خرابی راه فرصت زیادی می‌طلبد. از سوی دیگر طالبان اکنون به دلیل کمبود منابع بودجه ساخت این جاده را ندارد.
ناامنی و افراط‌گرایی
بدخشان افغانستان در کنار ایالت سین‌کیانگ چین قرار گرفته است و مرزی که افغانستان با چین دارد، دقیقاً جای واقع شده است که یک طرف افغانستان، طرف دیگر چین و تاجیکستان قرار دارد. چین از ناحیه سین‌کیانگ، که جمعیت قابل توجه مسلمان دارد، نگران افراط‌گرایی است.
شمار زیادی از ایغورهای سین‌کیانگ از ترس حکومت چین به بدخشان افغانستان فرار کرده‌اند و سال‌ها است که در آن منطقه زندگی می‌کنند. جنبش ترکستان شرقی از مسلمانان ایغوری چین تشکل شده است و بر ضد حکومت چین فعالیت جدایی‌طلبی دارد.
باز شدن دهلیز واخان و تردد از مرز افغانستان با چین می‌تواند جنبش ترکستان شرقی را فعال‌تر کند و ناامنی را در مرز چین افزایش بدهد. طرف افغانستان به دلیل سردی هوا و مناطق دورافتاده هیچ نیروی نظامی و امنیتی چه در زمان حکومت پیشین و چه در حال حاضر در مرز چین مستقر نیست، اما طرف چین مرزش با افغانستان و تاجیکستان را منطقه نظامی تعریف کرده و شماری قال ملاحظه‌ای سربازان خود را در آن‌جا جابه‌جا کرده است.
باز شدن دهلیز واخان و تردد افراد و کالاهای تجاری از این مرز، که فعلاً بسته است و هیچ فعالیتی در آن وجود ندارد، برای چین می‌تواند دردسرساز شود، که چین نمی‌خواهد برای خود دردسر امنیتی ایجاد کند.
تجارت ناچیز افغانستان با چین
چین با جهان تجارت چندین هزار میلیارد دالری دارد. نیاز نمی‌بیند با افغانستان، که تمام تجارتش به دو میلیارد هم نمی‌رسید، جاده تجاری بسازد که چالش امنیتی جدیدی برایش ایجاد کند. چین دو جاده تجاری در کنار افغانستان ایجاد کرده است. جاده تجاری با پاکستان و جاده تجاری با تاجیکستان، که در حال حاضر هم تمام کالاهای مورد نیاز افغانستان از طریق همین دو کشور به افغانستان می‌آید.
تجارت چین با افغانستان حتی در زمان جمهوریت به حدی نبود که چین را علاقه‌مند به باز شدن دهلیز واخان کند. طالبان در دو و نیم سال گذشته با تمام همسایه‌های افغانستان به استثنای چین درگیری نظامی و تنش مرزی داشته‌اند. مطمیناً اگر با چین هم گذرگاه مرزی و تردد وجود می‌داشت، حتما درگیر نظامی صورت می‌گرفت.
با توجه به مصداق‌های بالا، بعید به نظر می‌رسید که چین بخواهد علاقه‌مندی به باز شدن مرزی و دهلیز واخان نشان بدهد. باز شدن این مرز به چین سود اقتصادی ندارد، اما می‌تواند چالش‌های امنیتی و مرزی کلانی برای دومین اقتصاد جهان ایجاد کند.
با این حال، طالبان از دهلیز واخان استفاده تبلیغاتی خوبی می‌کنند و می‌خواهند نشان بدهند که در دیپلوماسی منطقه‌ای بسیار فعال و تاثیرگذار هستند.
