انفجارهای مرگبار در ایران؛ آیا داعش به‌دنبال بازسازی اقتدار خود است؟
پس از شکست داعش در عراق و سوریه، بیشتر جنگجویان کارکشته این گروه زیر نام شاخه خراسان داعش در امتداد مرزهای افغانستان، ایران و پاکستان مستقر شده‌اند. یک عضو انجمن خاورمیانه می‌گوید انفجارهای مرگبار ایران نشان می‌دهد که داعش به دنبال بازسازی قدرت خود است.
دولت اسلامی، داعش که مسئولیت حمله روز چهارشنبه در چهارمین سالگرد قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران در کرمان را به‌عهده گرفت، از زمانی که توسط ائتلاف بزرگ به رهبری امریکا در عراق و سوریه سرکوب شد، در سایه فعالیت می‌کند.
کارشناسان می‌گویند این گروه تضعیف شده اما از بین نرفته است.
جنگجویان داعش در هسته‌های خودمختار در مناطق مختلف جهان پراکنده شده‌اند، رهبری آن مخفی است و تعداد نفرات آن به سختی قابل اندازه‌گیری است. هرچند سازمان ملل تعداد جنگجویان داعش را در مراکز اصلی فعالیت این گروه، ۱۰ هزار نفر تخمین زده است.
همه جنگجویان خارجی مهم داعش از عراق به کشورهایی مانند افغانستان، سوریه و پاکستان گریخته‌اند. بیشتر آن‌ها به شاخه خراسان داعش که در امتداد مرزهای ایران با افغانستان و پاکستان فعال است، پیوسته‌اند.
تاکتیک‌های جدید داعش در خاورمیانه
داعش پس از فروپاشی خلافتش و یک رشته شکست‌های دیگر در خاورمیانه، تاکتیک‌های خود را تغییر داده است.
این گروه زمانی که از شهر رقه در سوریه و شهر موصل در عراق به مانند یک دولت متمرکز بر بخش‌های وسیعی از دو کشور حکم می‌راند، به مناطق ناشناخته دو کشور از هم گسیخته پناه برده است.
به گفته یکی از مشاوران امنیتی دولت عراق که فعالیت‌های داعش در عراق و کشورهای همسایه را دنبال می‌کند، این گروه فعالیت‌های خود را زیرزمینی کرده و هسته‌های مخفی را تشکیل داده که حملات چریکی انجام می‌دهند.
گزارش سازمان ملل در سال گذشته تخمین زد که در ایالت سینای مصر در نزیکی مرز اسرائیل، احتمالا بین ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ جنگجوی وفادار به داعش فعالیت دارد.
در لیبیا، جایی که زمانی داعش نواری از قلمرو در سواحل مدیترانه را در اختیار داشت، ضعیف‌تر شده، اما همچنان می‌تواند از درگیری‌های جاری در این کشور بهره‌برداری کند. در یمن نیز فعالیت داعش کاهش یافته است.
آفریقا
دولت اسلامی که اغلب به صورت مخفف داعش نامیده می‌شود، در بخش‌هایی از آفریقا رد پای خود را گذاشته است.
در اوگاندا، شبه‌نظامیان نیروهای دموکراتیک متفقین که با داعش مرتبط است، در ماه‌های اخیر مجموعه‌ای از حملات از جمله قتل عام در یک مکتب شبانه‌روزی و حمله به یک روستا را انجام داده‌اند.
این گروه که در اوگاندا قد علم کرد، تا حد زیادی عملیات خود را به جمهوری دموکراتیک کنگو در همسایگی این کشور گسترش داده است.
چندین گروه دیگر نیز در غرب آفریقا و در سراسر ساحل با داعش بیعت کرده‌اند. شاخه‌های وابسته به داعش کنترول ساحات وسیعی از مناطق روستایی مالی، نیجر و شمال بورکینافاسو و شمال آفریقا را در اختیار دارند.
در جنوری ۲۰۲۳، ارتش امریکا عملیاتی را انجام داد که در آن یکی از رهبران ارشد داعش در شمال سومالیا کشته شد.
گزارش سازمان ملل متحد این نگرانی را مطرح کرد که گروه‌هایی مانند داعش می‌توانند از بی‌ثباتی سیاسی و خشونت در سودان نیز سوء استفاده کنند.
توانمندی کلی داعش
مرکز ملی مبارزه با تروریسم ایالات متحده امریکا در گزارشی که در ماه آگست منتشر شد، گفت که تهدید داعش و القاعده «با سرکوب خطرناک‌ترین عناصر این گروه، در سطح پایینی قرار دارد». اما در ادامه هشدار داد که نیمی از شاخه‌های داعش «اکنون در شورش‌های سراسر آفریقا فعال‌اند و ممکن است آماده گسترش ساحه فعالیت خود باشند.»
این اداره گفت که این گروه از اوایل سال ۲۰۲۲ کلا سه رهبر و دست‌کم ۱۳ فرمانده ارشد خود را در عراق و سوریه از دست داده است که «به از دست دادن تخصص و کاهش حملات داعش در خاورمیانه کمک کرده است».
آندریاس کریگ، دانشیار کینگز کالج لندن، گفت: «در مجموع، داعش در سال گذشته حملات بسیار کمتری نسبت به سال‌های قبل انجام داده است».
او افزود: «حملات ادعایی داعش در سطح جهان به طور قابل توجهی کاهش یافته است، آفریقا تنها منطقه‌ای است که گروه‌های وابسته (دولت اسلامی) هنوز در حال رشدند».
پیشینه داعش
دولت اسلامی، داعش در اوج قدرت خود، مدلی از حکومت وحشت و بربریت را بر میلیون‌ها نفر تحمیل کرد و مدعی کنترول بخش‌هایی از سرزمین‌های مشترک عراق و سوریه شد.
جنگجویان آن بارها ارتش‌های عراق و سوریه را شکست دادند و در ده‌ها شهر در سراسر جهان نیز حملاتی را انجام دادند یا از داعش الهام گرفتند. هر کس با الگوی اسلام این گروه مخالفت می‌کرد با بدترین نوع شکنجه و مرگ روبرو می‌شد.
ابوبکر البغدادی، رهبر داعش خلافت فرامرزی خود را از بالای منبر مسجد تاریخی النوری عراق در سال ۲۰۱۴ اعلام کرد و متعهد شد که بر آن حکومت کند. البغدادی پنج سال بعد در یک حمله توسط نیروهای ویژه ایالات متحده در شمال غرب سوریه کشته شد.
خلافت داعش در سوریه و عراق، جایی که زمانی پایگاهی در فاصله ۳۰ دقیقه رانندگی از بغداد، پایتخت داشت، پس از یک لشکرکشی مستمر توسط ائتلاف به رهبری امریکا فروپاشید.
ایمن جواد التمیمی، یکی از اعضای انجمن خاورمیانه، به رویترز گفت که حمله این هفته در ایران، نشانه این است که این گروه به دنبال بازسازی قدرت و توانمندی خود است.
او گفت: «اهداف این گروه همیشه یکسان است: جهاد علیه همه دشمنان این گروه به منظور ایجاد خلافت اسلامی که در نهایت باید بر کل جهان حکومت کند.