رنگینه حمیدی که "برای آموزش دخترش" به امریکا رفت، می‌خواهد دختران افغان به مسجد بروند
وزیر معارف اشرف غنی که نگران از محروم ماندن دخترش از آموزش در افغانستان تحت حاکمیت طالبان، به امریکا گریخت، می‌گوید دختران محروم از مکتب، به مسجد و مدرسه دینی بروند. رنگینه حمیدی پدرش را در حمله انتحاری طالبان از دست داد، ولی اکنون دلخور است که جهان با طالبان تعامل نمی‌کند.
یک زن در میان "زن‌ستیزان"
یک هفته پس از سقوط کابل، زمانی که کمیسیون آموزش طالبان، عکسی از رنگینه حمیدی، وزیر معارف حکومت اشرف غنی را در صف اول این کمیسیون و در کنار رئیس آن نشر کرد، برداشت‌ها و واکنش‌های گوناگونی ابراز شد.
گروهی فکر می‌کردند که خانم حمیدی با توجه به پیشینه کاری‌اش در وزارت معارف، از جمله طرح‌های جنجالی‌اش مانند انتقال مکتب‌ها به مسجد و همچین ممنوعیت ترانه‌خوانی دانش‌آموزان، ممکن است بتواند مقامی در وزارت معارف طالبان بگیرد. شاید خود او هم با چنین تصوری، برخلاف دیگر اعضای کابینه اشرف غنی، با تاخیر افغانستان را ترک کرد و حتی تا چند روز به وزارت معارف می‌رفت.
بعضی‌ها هم تصور می‌کردند که حضور یک زن در میان مقام‌هایی که "زن‌ستیزترین" حکومت جهان را تاسیس کرده، نشانه تغییر رویکرد طالبان نسبت به زنان است. این برداشت که طالبان این دوره، با دهه ۱۹۹۰ فرق کرده‌اند، در اوایل وجود داشت و در محافل رسمی هم زیاد شنیده می‌شد. از جمله زلمی خلیلزاد، مذاکره‌کننده امریکایی که تلاش‌هایش به بازگشت طالبان به قدرت انجامید، بارها گفته بود که طالبان تغییر کرده‌اند.
در همان مراسم که خانم حمیدی هم حضور داشت، عبدالحکیم همت، رئیس کمیسیون آموزش طالبان گفت این گروه می‌خواهد یک نظام آموزشی در افغانستان برپا کند که در آسیا مانند نداشته باشد.
همانطور هم شد؛ نظام آموزشی که طالبان در دو سال گذشته در افغانستان برپا کرده، نه تنها در آسیا، که در جهان مانند ندارد. از جمله اینکه افغانستان تنها کشور جهان است که دخترانش از آموزش بالاتر از صنف شش منع شده‌اند.
خانم حمیدی از آن پس دیگر در مراسم طالبان دیده نشد. نه تنها او، که دیگر هیچ زنی در محافل و مراسم طالبان و سطح رهبری این گروه دیده نشد.
رنگینه حمیدی، یک هفته پس تاریخ آن عکس، افغانستان را ترک کرد و به کشور دومش، امریکا برگشت؛ پیش از مهلت خروج نظامیان و شهروندان امریکایی در پایان آگست ۲۰۲۱.
خانم حمیدی، آن‌گونه که خودش هم تایید می‌کند، تابعیت دوگانه امریکا و افغانستان را داشت؛ ولی اشرف غنی برخلاف قانون، او را برای تصدی وزارت معارف به پارلمان معرفی کرده بود و با وجود رد صلاحیت از سوی پارلمان، تا پایان عمر حکومتش، او را در وزارت نگه داشت.
این تصور وجود داشت که رنگینه حمیدی به این دلیل افغانستان را ترک کرده و به امریکا بازگشته است که نتوانسته با طالبان کار کند یا طالبان او را نپذیرفته بودند، همانطور که هیچ زن دیگری را نپذیرفتند.
زهرای حمیدی و زهراهای مردم
اما خانم حمیدی یک سال پس از سقوط کابل در مصاحبه‌ای با رادیوی ملی امریکا (NPR) گفت که علت اصلی بازگشتش به امریکا، مکتب رفتن دخترش زهرا بوده است.
او در این مصاحبه گفت که در زمان فرار از افغانستان، می‌دانسته که "زهرا در آن حاکمیت (طالبان) آینده‌ای نخواهد داشت". خانم حمیدی همچنین به رادیو ان‌پی‌آر گفت که دلیل مهاجرت خانواده‌اش به امریکا در سال ۱۹۸۸، این بود که پدرش (غلام‌حیدر حمیدی) می‌خواست او و سه خواهر دیگرش (که بعدها خواهر پنجم هم به آن‌ها اضافه شد) بتوانند در امریکا درس بخوانند.
خانم حمیدی در ایالات متحده درس خواند، کار کرد و بعدها که امریکا افغانستان را اشغال کرد، او به عنوان یک فعال اجتماعی، حامی حقوق زنان و یک تحصیل‌کرده غرب، در کابینه اشرف غنی احمدزی، وزیر معارف شد.
او حالا، بیش از دو سال پس از سقوط حکومتی که در آن وزیر بود و فرار از افغانستان، می‌کوشد که جهان با گروه طالبان تعامل کند.
خانم حمیدی معتقد است که طالبان مانند هر گروه دیگری، یک‌دست نیست و می‌توان در داخل این گروه کسانی را پیدا کرد که موافق آموزش دختران باشند.
او به‌خوبی می‌داند که گروه طالبان مانند دیگر گروه‌های سیاسی جهان آزاد نیست که اختلاف نظر در آن جایی داشته باشد. این گروه توسط یک چهره نامرئی که عنوان امیرالمومنین به او داده شده اداره می‌شود. طالبان بارها در اطلاعیه‌ها و در منابر و همچین به نقل از ملا هبت‌الله آخندزاده گفته است که حکم امیرالمومنین حکم خداست و باید از آن پیروی کرد.
این سخن که طالبان مثل هر گروه دیگری، یک‌دست نیست و کسانی در داخل این گروه هستند که از آموزش دختران حمایت می‌کنند، درباره گروه‌های سیاسی مدنی ممکن است معنی بدهد. چنین تعریفی از طالبان برای مخاطب بیرون از افغانستان، چه معنایی غیر از عیب‌پوشی (whitewashing) می‌تواند داشته باشد؟ چگونه می‌توان امیدوار بود که جامعه جهانی بتواند گروهی را در میان طالبان پیدا کند که برخلاف نظر رهبر عمل کند؟ این یعنی دو دستگی طالبان و چه بسا جنگ داخلی در میان این گروه. چیزی که به نظر نمی‌رسد دولت متبوع خانم حمیدی (امریکا) و جامعه جهانی خواهان آن باشد.
ترس از تکرار سرنوشت پدر که در حمله انتحاری طالبان کشته شد
رنگینه حمیدی در همان مصاحبه آگست ۲۰۲۲، به مخاطبان رادیوی ملی امریکا یادآوری کرده بود که پدرش غلام‌حیدر حمیدی (شهردار وقت قندهار) را در حمله انتحاری (طالبان) در سال ۲۰۱۱ از دست داده است و مادر و خواهرانش در امریکا نگران بودند که چنین تجربه‌ای تکرار شود، برای همین التماس می‌کردند که او هرچه زود برگردد.
این پرسش به گونه جدی به میان می‌آید که زنی که پدرش را در حمله انتحاری طالبان از دست داده، خانواده‌اش نگران سرنوشت مشابهی برای خود او بوده‌اند، و می‌داند که میلیون‌ها زن در افغانستان از محدویت‌های طالبان رنج می‌برند، چگونه حالا از غرب و جامعه جهانی می‌خواهد با این گروه وارد تعامل شوند؟
به نظر می‌رسد تنها نکته منفی در عملکرد طالبان از نگاه وزیر معارف حکومت اشرف غنی، بسته ماندن مکتب‌های دخترانه است. موضوعی که به نظر او، می‌توان با پیدا کردن چهره‌های موافق آموزش زنان، در میان رهبران طالبان، آن را حل کرد.
دختران محروم از مکتب "به مسجد بروند"
اما راه‌حلی که خانم حمیدی برای آموزش زنان پیشنهاد می‌کند، جالب و عجیب است. او اخیراً در یک گردهمایی سازمان ملل درباره آموزش زنان پیشنهاد کرده است که دختران محروم از آموزش مدرن، به مسجد و مدرسه دینی بروند.
اگر مخاطب غیرافغان در غرب نداند، خانم حمیدی به خوبی می‌داند که در مسجدها و مدارس دینی افغانستان، چیزی جز قرآن و مسائل دینی آموزش داده نمی‌شود. آیا این آموزش‌ها می‌تواند جای ریاضیات، فیزیک، کیمیا، بیالوژی، علوم پزشکی و دیگر نیازهای دنیای مدرن را بگیرد؟
مخاطب غربی و ناآشنای سخنان خانم حمیدی ممکن است تصور کند که مدرسه‌های دینی افغانستان، مانند مکتب‌های تحت کنترول کلیسا در غرب است که نه‌تنها تحت نظر دولت، دانش روز را آموزش می‌دهند، بلکه به دلیل داشتن پول و امکانات ناشی از خیریه و وقف، کیفیتی بالاتر از مکتب‌های دولتی دارند.
این نگرانی وجود دارد که جامعه جهانی، صدای رنگینه حمیدی و دیگر حامیان تعامل با طالبان را صدای کشور بی‌صدای افغانستان بداند و بر اساس آن تصمیم‌گیری کند. آن‌گاه کسی از خانم حمیدی و امثال او نخواهد پرسید که اگر دختران افغان می‌توانند به‌جای مکتب به مسجد و مدرسه بروند، چرا او دخترش زهرا را به مسجد و مدرسه دینی نفرستاد و در اولین فرصت، مردم افغانستان را با طالبان تنها گذاشت و به کشور آرام، پیشرفته و پولدار خود، ایالات متحده امریکا بازگشت؟
