از تدریس فیزیک تا رهبری حماس؛ خالد مشعل کیست؟
پس از حمله ۱۵ میزان حماس به اسرائیل، مهره‌های کلیدی این گروه مورد توجه جهان قرار گرفتند. یکی از این شخصیت‌ها خالد مشعل است. مشعل در ۱۹ میزان در بیانیه‌ای که به رویترز ارسال کرد، نوشت: «ما باید به میدان‌ها و خیابان‌های جهان عرب و اسلام برویم.»
این رهبر سابق حماس، که اکنون ساکن قطر است، خواستار تظاهرات در سراسر جهان اسلام در حمایت از فلسطینیها و پیوستن کشورهای همسایه به مبارزه با اسرائیل شده است.
دانشنامه بریتانیکا در گزارشی به بررسی زندگی این رهبر سابق و چگونگی تبدیل شدنش به یکی از عناصر کلیدی حماس پرداخته است.
اوایل زندگی
خالد مشعل سیاستمدار فلسطینی تبعیدی متولد هفتم جوزای ۱۳۳۵ در شهر سلواد واقع در کرانه باختری رود اردن است. او ۱۱ سال اول زندگی خود را در سلواد گذراند.
پس از آنکه اسرائیل کرانه باختری را در سال ۱۹۶۷ تسخیر کرد، مشعل با خانواده‌اش فرار کرد. آن‌ها در کویت ساکن شدند؛ جایی که پدرش از اواخر دهه ۱۹۵۰ به عنوان کشاورز و واعظ سکونت و کار کرده بود.
مشعل، که فردی مذهبی بود، به فعالیت سیاسی اسلامی گرایش پیدا کرد و در ۱۵ سالگی به شاخه فلسطینی اخوان المسلمین در کویت پیوست.
او در سال ۱۹۷۴ در دانشگاه کویت ثبت‌نام و در رشته فیزیک تحصیل کرد.
مشعل در سال‌های تحصیل به‌عنوان فعال فلسطینی فعالیت می‌کرد. در نهایت، او و همکاران اسلام‌‌گرایش در مخالفت با سیاست جناح‌های ملی‌گرای سکولار، که بر اتحادیه دانشجویان فلسطینی دانشگاه تسلط داشتند، تصمیم گرفتند انجمن دانشجویی خود را تشکیل دهند.
مشعل پس از فارغ‌التحصیلی در کویت ماند و در آن‌جا به تدریس فیزیک پرداخت و هم‌زمان در جنبش اسلام‌گرایان فلسطینی فعال ماند. در سال ۱۹۸۴ او تدریس را متوقف کرد تا زمان بیشتری به فعالیت سیاسی خود اختصاص دهد.
فعالیت‌های او شامل سازماندهی و جمع‌آوری کمک‌های مالی برای ایجاد شبکه‌ای از خدمات اجتماعی اسلامی در نوار غزه و کرانه باختری و توسعه قابلیت‌های نظامی اسلام‌گرایان فلسطینی بود. گروهی که در آن زمان از نظر قابلیت‌های نظامی، از چریکی‌های سازمان‌آزادی بخش فلسطین (ساف) مانند فتح بسیار عقب بود.
شکل‌گیری حماس
پس از وقوع قیام فلسطینیها با نام «انتفاضه اول» در سال ۱۹۸۷، این سازمان موجودیت خود را با نام «حماس» اعلام کرد. حماس در منشور خود، که در سال ۱۹۸۸ صادر شد، خواستار «جنگی مقدس» برای ایجاد یک دولت اسلامی در سراسر فلسطین تاریخی شد.
این موضع تند گروه حماس را در تقابل با سازمان آزادی‌بخش فلسطین قرار داد که در آن زمان به سمت به رسمیت شناختن حق موجودیت اسرائیل پیش می‌رفت.
ریاست دفتر سیاسی حماس
مشعل پس از حمله عراق به کویت در سال ۱۹۹۰ به اردن نقل مکان کرد. گروه حماس در سال ۱۹۹۲ و در تبعید، تاسیس دفتر سیاسی خود را اعلام کرد و مشعل به‌عنوان یکی از اعضای فعال این دفتر معرفی شد.
این دفتر، که خارج از دسترس اسرائیل فعالیت می‌کرد، مسئول روابط بینالمللی جنبش و جمع‌آوری کمک‌های مالی بود.
مشعل در سال ۱۹۹۶ به‌عنوان رئیس دفتر سیاسی حماس انتخاب شد.
توافقنامه اسلو
حماس در اوایل دهه ۱۹۹۰ به‌عنوان مخالف اصلی تلاش‌های سازمان آزادی‌بخش فلسطین ظاهر شد.
تلاش ساف برای برقراری صلح با اسرائیل در قالب توافقنامه اسلو تجسم یافته بود.
این متن مجموعه‌ای از توافق‌ها بین اسرائیل و سازمان آزادی‌بخش فلسطین بود که روند صلح را برای مناقشه فی‌مابین از طریق «راه‌حل دو کشوری» با مذاکره متقابل ایجاد می‌کرد.
این توافقات منجر به ایجاد خودمختاری محدودی برای فلسطینیان در کرانه باختری و نوار غزه از طریق ایجاد تشکیلات خودگردان فلسطین شد. اگرچه هدف اصلی آن حل و فصل مناقشه اسرائیل و فلسطین تا ماه می ۱۹۹۹ بود.
حماس در مخالفت با این توافقنامه، از سال ۱۹۹۴ شروع به بمب‌گذاری انتحاری علیه اهداف غیرنظامی اسرائیل کرد و در نهایت روند توافقنامه اسلو از مسیر خود خارج شد.
ترور مشعل
در سال ۱۹۹۷ بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، مجوز ترور مشعل را برای مقابله با بمب‌گذاری‌های انتحاری حماس صادر کرد.
ماموران مخفی اسرائیل در خیابانی در امان، پایتخت اردن، به مشعل نزدیک شدند و مخفیانه سمی را به او تزریق کردند. یکی از محافظان مشعل متوجه حمله شد و دو نفر از ماموران اسرائیلی قبل از فرار دستگیر شدند.
ملک حسین، پادشاه اردن، با فشار موفقیت‌آمیز بر نتانیاهو برای ارائه پادزهر، مشعل را از این ترور نجات داد.
در سال ۱۹۹۹ امان فعالیت حماس را داخل مرزهای خود سرکوب کرد و مشعل را قبل از بستن دفتر سیاسی این گروه در اردن، برای مدت کوتاهی زندانی کرد.
مشعل پس از آزاد شدن از زندان، برای مدت کوتاهی در قطر اقامت داشت، اما در سال ۲۰۰۱ یک مقر دایمی جدید در دمشق ایجاد کرد.
رهبری حماس
پس از ترور شیخ احمد یاسین، بنیان‌گذار و رهبر معنوی حماس و جانشین او، عبدالعزیز رنتیسی، مشعل در سال ۲۰۰۴ رهبر و شخصیت مرکزی جنبش شد.
مشعل به عنوان نماینده اصلی بینالمللی حماس، به دفاع از استفاده این گروه از خشونت و امتناعش از به رسمیت شناختن اسرائیل پرداخت، اما همچنین اشاره کرد که در صورت عقب‌‌نشینی اسرائیل به مرزهای قبل از ۱۹۶۷، آماده آتش‌‌بس طولانی‌‌مدت با اسرائیل خواهد بود.
انتقال دفتر حماس به قطر
وقایع بهار عربی باعث ایجاد تغییراتی برای حماس و مشعل شد. ماه‌ها پس از برکناری حسنی مبارک، ر‌ئیس‌جمهور مصر، این کشور گذرگاه مرزی خود را با نوار غزه که از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ بسته بود، مجددا باز کرد.
این امر به مشعل اجازه داد تا در سال ۲۰۱۲ برای اولین بار از نوار غزه بازدید کند؛ منطقه‌ای که حماس از سال ۲۰۰۷ بر آن حکومت می‌کرد.
مشعل پس از سرکوب معترضان ضددولتی به دست نیروهای امنیتی سوریه در سال ۲۰۱۱، که منجر به یک جنگ داخلی تمام‌عیار شد، دفتر سیاسی حماس را به قطر منتقل کرد. او همچنین در حمایت از معترضان سوری سخنرانی کرد.
در اواسط سال ۲۰۱۷ و پایان آخرین دوره ریاست دفتر سیاسی حماس، مشعل از سمت خود کناره‌گیری کرد و اسماعیل هنیه جایگزینش شد؛ کسی که حدود یک دهه رهبری دولت حماس در نوار غزه را بر عهده داشت.
این جایگزینی نشان‌‌دهنده موازنه قدرت در حماس میان رهبران داخل نوار غزه و خارج از آن بود.
فعالیت‌های اخیر
به گزارش رویترز، خالد مشعل از سال ۲۰۲۱ ریاست دفتر جوامع مهاجر فلسطینی را در قطر به عهده دارد.
او پس از حمله ۱۵ میزان حماس به اسرائیل در گفت‌وگو با شبکه الحدث گفت این حمله برنامه‌ریزی شده بود.
مشعل خاطرنشان کرده بود که ایران و حزب‌‌الله با انتقال سلاح و تجربیات خود از حماس حمایت کردند.
با این‌حال به اعتقاد او، حماس خواستار حمایت بیشتر است.