روایت نزدیک از ویرانگری خشم طبیعت و اضطراب مردم در هرات
دو روز پس از زمین‌لرزه مرگبار در هرات، هنوز سایه هراس و اضطراب از روی این شهر برچیده نشده است. در دوشب گذشته شماری از خانواده‌ها در هرات از ترس پس لرزه‌ها در جاده‌ها و پارک‌ها یا هم خارج از شهر در خیمه‌های شان شب را به روز رسانده‌اند.
روز شنبه، ۱۵ میزان، حوالی ساعت ۱۱ روز ناگهان صدای مهیبی در فضای هرات پیچید و تکان‌های شدید زلزله آغاز شد. مرکز این زلزله ولسوالی زنده‌جان، در ۵۰ کیلومتری غرب هرات گزارش شد.
زنده‌جان نزدیک به پنجاه روستای خرد و بزرگ دارد. جمیعت آن در حدود ۶۰هزار نفر گفته شده است. پیشه اصلی مردم آن مالداری و زراعت است.
روستاهای زنده‌جان دور از هم و در تپه‌های نه چندان مرتفع قرار دارند. برخی روستاها جعمیتی تا حدود ۲۰۰۰ نفر دارد. روستای‌های سیاه آب، نایب رفیع و وردک‌ها از همان روزنخست اعلام شد که بیشترین آسیب را دیده‌اند. وقتی وارد روستای سیاه آب می‌شوی حس می‌کنی که زنده جانی در آن باقی نمانده است.
به یاد داستان معروفی می‌افتی که نام ولسوالی زنده‌جان از آن گرفته شده است. بنا به افسانه‌ای، در گذشته زنده‌جان را فوشنج می‌نامیدند اما می‌گویند وقتی چنگیز به هرات لشکر کشید تنها زنده‌جانی که از این شهر باقی مانده بود در منطقه فوشنج می‌زیست. به همین دلیل نام فوشنج را به زنده‌جان تغییر دادند. یعنی، یگانه کسی که جان از تیغ چنگیز سالم بدر برده است.
روستای سیاه آب حدود ۱۲۰۰نفر جمعیت داشت. مردی از این روستا گفت که وقتی زلزله شد مردها اکثرا بیرون بودند و تنها زنان و کودکان در خانه بودند. به همین دلیل، به گفته او، شمار قربانیان زن و کودک در ولسوالی زنده‌جان زیاد است.
از روستای سرسبز سیاه آب حالا تلی از خاک برجا مانده است. هیچ خانه‌ای نیست که زخم زلزله را در خود نداشته باشد. این خانه‌ها کلا ویران شده و یا به گونه قسمی تخریب گردیده‌اند.
پسر جوانی سراسیمه می‌دوید و فریاد می‌زد. گفتند تمام اعضای خانواده هشت نفره‌اش کشته شدند.
در کمربند این روستا مردم می‌آمدند و کمک می‌آوردند. خمیه‌های نهادهای صحی نیز برپا شده بود که در آنجا به درمان زخمیان می‌پرداختند.
در فاصله نیم ساعت از دو خیمه صدای شیون‌های گوش‌خراشی بلند شد و مردان و کودکانی که گرد خیمه‌ها هراسناک نشسته بودند، خود را به آنجا رساندند. گفتند دو زن در اثرشدت جراحات جان باختند.
از آمار تلفات روستای سیاه آب رقم دقیقی در دست نیست. در آنجا یکی ششصد نفر می‌گفت و دیگری حدود سیصد نفر.
کسی نبود که صحت وسقم آمار را بتوان به درستی بررسی کرد. شاید در تمام مناطق زلزله زده چنین باشد. از پنجاه روستای زنده جان حدود ده تا دوازه روستا آسیب زیاد دیده است. برخی‌ها گفتند که وضعیت روستای نایب رفیع در آن سوی تپه نیز شبیه سیاه آب است.
هریرود از میان زنده جان می‌گذرد و آن را به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم کرده است. بخش شمالی کمتر آسیب دیده ولی بخش جنوبی وضعیت بدی دارد.
سر راه سیاه آب، روستای کوچک وردک‌ها قرار دارد، دهکده‌ای واقعا کوچک است با جمعیتی کمتر از هزار نفر. یکی از ساکنان آن گفت که ۲۵ نفر را روز شنبه در این روستا دفن کردند.
کمک‌رسانی به مردم آسیب‌دیده خوب پیش می‌رود ولی ناهماهنگی به شدت بیداد می‌کند. هر نهاد و فردی کمک‌هایش را که عمدتاً شامل غذا، آب، وسایل خانه، کمپل و خمیه می‌شود، مستقیم آورده و درمیان روستانشینان جان به سلامت برده از حادثه توزیع کرده است. هرج و مرج در توزیع کمک‌ها سبب شده که کمک‌ها به درستی توزیع نشوند.
پیرمردی از گرفتن کمک‌ها امتناع می‌ورزید. وقتی اصرار کردند، با صدای بغض‌آلودی گفت: «کمک به درد من چه می‌خورد فقط یک لقمه نان می‌خواهم. برای من در این دنیا دیگر کسی باقی نمانده که شما برایش کفش کودکانه آورده‌اید.»
ماموران نهادهای مسئول دولتی کمتر در ساحات زلزله زده دیده می‌شدند. چند نهاد و سازمان امداد رسان خارجی، از جمله سازمان ملل نیز در جمع کمک‌دهندگان بودند. خیمه‌های کمک‌های پزشکی عمدتا از سوی نهادهای سازمان ملل برپا شده‌اند.
در هر خیمه چند نفر نیازمند کمک‌های پزشکی حضور داشتند. شفاخانه‌ها در شهر نیز از زخمی‌ها پرشده‌اند، به حدی که در صحن شفاخانه‌ها بستر و جا برای نگهداری از مجروحان آماده شده است.
از شمار واقعی تلفات و زخمی‌ها هنوز آمار دقیقی نمی توان ارایه کرد. با این‌حال، سازمان هماهنگ کننده امور بشردوستانه سازمان ملل یا اوچا گفته است تنها در ولسوالی زنده‌جان رقم کشته‌ها ۱۰۲۳ نفر و زخمی ها ۱۶۶۳ نفر اند.
وزارت صحت افغانستان تخمین می زند که شمار کشته‌ها در مناطق آسیب دیده به بیش از ۲۵۰۰ نفر است. با توجه به نبود امکانات لازم و کندی سرعت عملیات نجات، احتمالا تعداد تلفات افزایش خواهد یافت.
برخلاف زلزله مرگبار ترکیه و کشورهای دیگر، تا هنوز دولت‌های انگشت شماری برای کمک به قربانیان زلزله هرات ابراز آمادگی کرده‌اند. به جز ایران، دیگر کشورها تا هنوز برنامه‌ای برای اعزام تیم‌های نجات و امداد اعلام نکرده‌اند.
