آنچه در نشست طالبان و امریکا مطرح نشد
دیدار تیم امریکایی به رهبری تام وست و هیئت اداره طالبان به ریاست امیرخان متقی در دوحه قطر پایان یافته و دو طرف بیانیه‌های عمدتا مثبت و رضایت‌بخشی از یکدیگر منتشر کرده‌اند. در این بیانیه‌ها چه پیامی نهفته است و چه چیزی و چرا از قلم باز مانده است؟
ابتدا نگاه کنیم به بیانیه وزارت خارجه امریکا: وزارت خارجه امریکا در این بیانیه نوشته است که گفت‌وگوی دوجانبه با طالبان مفصل و صریح بوده است و از پیشرفت طالبان در زمینه کاهش تورم، رشد صادرات و واردات در سال ۲۰۲۳، تعهد طالبان به جلوگیری از تبدیل شدن خاک افغانستان به تهدیدی علیه امریکا و متحدانش، کاهش چشمگیر حملات گسترده تروریستی علیه افغان‌ها، و البته کاهش کشت کوکنار، تلویحا ستایش کرده است.
نگرانی‌های امریکا براساس این بیانیه اما، در این چارچوب خلاصه شده است: تقویت اعتمادسازی بین دو طرف، بحران بشری و نیاز به امدادرسانی، اوضاع حقوق بشری و قاچاق مواد مخدر صنعتی.
تیم تام وست که متشکل از رینا امیری، نماینده امریکا در بخش حقوق بشر و زنان و کرن دیکر، کاردار سفارت امریکا برای افغانستان است، اما توضیح نداده است که منظور از «اعتمادسازی» چیست.
واقعیت این است که امریکا در این بیانیه به مسایل حساس و مهم برای طالبان مانند حذف نام رهبران آنها از لیست سیاه تروریستی و آزادسازی ذخایر ارزی افغانستان نپرداخته است.
اینک نگاهی هم به بیانیه طالبان: طالبان هم در بیانیه‌ای شان به گام‌هایی برای اعتمادسازی اشاره کرده و آورده است که دو طرف درباره برداشتن گام‌های عملی برای حذف فهرست سیاه، برداشتن تحریم‌ها بر رهبران طالبان، آزادسازی ذخایر ارزی بانک مرکزی افغانستان و ثبات اقتصادی افغانستان و مبارزه با قاچاق مواد مخدر گفت‌وگو کردند.
طالبان اما یک گام فراتر رفته است و توضیح داده که قدم اساسی برای اعتمادسازی حذف نام رهبران طالبان از فهرست سیاه تروریستی است.
حالا اگر این بیانیه کنار هم مرور شود به نظر می‌رسد که برجسته‌ترین مسئله برای طالبان حذف نام رهبرانش از فهرست افراد تروریست و فراهم شدن منابع مالی هفت میلیارد دالری است که در دست امریکا است. از سوی دیگر، برای امریکا هم مهم‌ترین خواسته جلوگیری از خطرات تروریستی است که می‌تواند منافع این کشور را از خاک افغانستان تهدید کند.
هرچند ممکن است در این دیدار به سایر مسائل اصلی که مشکل افغانستان است هم اشاره شده باشد، ولی تا اینجا دست‌کم هر دو طرف حتی از نام بردن آن خودداری می‌کنند.
برای افغان‌ها نوع نظام طالبان و تمرکز قدرت در دست یک فرد که خود را «امیرالمومنین» می‌خواند، پذیرفتی نیست. عدم تشکیل نظامی که افغان‌ها خود را در آن بتوانند ببینند عامل اصلی بی‌ثباتی و بحران است که همچنان دامنگیر این کشور است.
نه تام وست و نه متقی در بیانیه هایشان به ایجاد حکومت قانون، مشروع یا حتی فراگیر اشاره نکرده است که به اداره سرپرست طالبان پایان داده و افغانستان را در مسیر مشروعیت سیاسی قرار دهد. حکومت قانون به کنار، دو طرف حتی به گفت‌وگوهای ملی برای پیدا کردن راه‌حل رسیدن به یک نظام مشروع اشاره نکرده‌اند یا دست‌کم در این بیانیه بازتاب داده نشده است.
به نظر می‌رسد بحث نوع نظام و حکومتداری دیگر برای امریکا یک اولویت نیست و تلاش‌های رهبران سیاسی خارج از گروه طالبان برای تغییر نظر امریکا به جایی نرسیده است.
اما در عین حال، واقعیت دیگر هم این است که دو طرف نه طالبان و نه امریکا به دادن رسمیت به نظام کنونی طالبان هم اشاره ای نکرده‌اند. برای طالبان گره اصلی پذیرفته شدن به عنوان یک حکومت عادی در جامعه جهانی، رسمیت بین‌المللی است که راهش از واشنگتن می‌گذرد. بعید است که امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان، در این نشست به این خواسته طالبان اشاره نکرده باشد اما برآیند نشست دوحه تا جایی که در بیانیه‌ها قابل خوانش است، نشان می‌دهد که مسئله رسمیت برای امریکا چندان جدی نیست.
از این رو، شاید بتوان نتیجه گرفت که وضع موجود برای امریکا و طالبان قابل قبول است و این گفت‌وگوها در چارچوب مذاکرات دوجانبه ادامه خواهد یافت بدون آنکه گام‌های بزرگی در زمینه حقوق بشر، ایجاد حکومت قانون و حذف نام رهبران طالبان از فهرست تروریست‌های بین‌المللی به این زودی‌ها برداشته شود.
