خشونت‌های اخیر در بدخشان؛ آیا شمال و شمال‌شرق در حال آبستن تحولات جدید است؟
این هفته دو فرمانده تاجیک‌تبار طالبان در بدخشان در حملات هدفمند کشته شدند. بمب‌گذاری‌های اخیر قربانیان دیگری هم در پی داشت، اما از میان رفتن نثار احمدی، معاون والی بدخشان و صفی‌الله صمیم، فرمانده یفتلی که رئیس پولیس پیشین بغلان طالبان بودند، عادی نیست.
به نظر می‌رسد مناطق شمال و شمال‌شرق افغانستان از هر زمان دیگر برای تحول تازه آماده می‌شود که می‌تواند تبعات منطقه‌ای داشته باشد.
این مناطق هیچ زمانی از تنشهای قومی و زبانی، کوچ‌های اجباری، غصب زمین و تصفیه ادارات دولتی عاری نبوده است. اما حضور گروه‌های تروریستی خارجی اکنون در جغرافیای دشوارگذر شمال‌شرق و البته بی‌اعتمادی میان گروه‌ها با پیشینه‌های مختلف طالبان، بر این تنش‌ها افزوده است.
از یک سو، رقابت‌های محلی میان فرماندهان طالبان سر تقسیم منابع و درآمد معادن به‌خصوص میان یفتلی‌ها و وردوجی‌ها در بدخشان، توهین و تحقیر فرماندهان طالب تاجیک و اوزبیک در کابل از سوی طالبان قندهاری و نفوذ و فعالیت گروه‌های مخالف طالبان در شمال، و از سوی دیگر، تعهد کتبی امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان به چین در هفته اول ماه می ۲۰۲۳در اسلام‌آباد، تمایل گروه‌های تروریستی خارجی به پیوستن به داعش خراسان را برای انجام «جهاد» فرامرزی بیشتر کرده که بر شکنندگی اوضاع شمال افزوده است.
تنشهای قومی درون طالبان
تنش و بی‌اعتمادی که پارسال میان فرماندهان اوزبیک در شمال و رهبری اصلی طالبان رقم خورد و ظاهرا فروکش کرده، مثل آتش زیر خاکستر می‌ماند. اوزبیک‌ها منتظر یک تغییر سیاسی‌اند تا صف خود را از طالبان جدا کنند چراکه همچنان معتقدند حکومت مرکزی در قبال آنها حق‌تلفی می‌کند. مهمترین چهره‌های جنگ اوزبیک مانند قاری صلاح‌الدین ایوبی و مخدوم عالم عملا در حاشیه رانده شده و از ولایت‌های خویش بی‌جا و در جنوب مقرر شده‌اند. آنها برای بازگشت به فاریاب باید اجازه بگیرند. بنابراین آنها منتظر جرقه‌ای‌اند تا اقدام کنند ولی باید اول مطمئن شوند که این اقدام به سرکوب خونبار آنها نمی‌انجامد.
از سوی دیگر، این‌بار فرماندهان طالب تاجیک‌تبار در آستانه تقابل با طالبان قندهاری قرار دارند. شبکه حقانی تاکنون روابط مثبتی با طالبان غیرپشتون داشته است. اطلاعات تازه می‌رساند که مولوی ظریف تاجیک و قوماندان قبلی قول اردوی مزارشریف، از رهبری امارت آزرده شده و چند بار به زادگاه و پایگاهش در قریه عصمتک ولسوالی کوهستانات سرپل تردد و در تلاش برای جلب حمایت مردمی برای اقدامات آینده علیه امارت طالبان است.
همین صفی‌الله صمیم که امروز در بدخشان کشته شد، نیز بارها با برداشتن تابلوهای فارسی از ادارات طالبان انتقاد کرده بود و طالبان به طعنه او را وکیل مدافع مقاومت می‌خواندند.
از جانب دیگر، براساس گزارش‌ها، قاری فصیح‌الدین، رئیس نمادین ستاد ارتش طالبان و مولوی امان‌الدین، والی طالبان برای بدخشان نیز به دلیل توهین و تحقیر مکرر در کابل، نداشتن صلاحیت‌های اجرایی، رد پیشنهادشان مبنی بر تاسیس مدارس جهادی در ولسوالی‌های مرزی بدخشان و عدم موافقت با انتقال شهروندان پاکستانی به شمال، منزوی شده‌اند. هرچند این دو تاکنون برکنار نشده‌اند، اما عملا کار موثری در بدنه قدرت طالبان هم ندارند.
در میان موجی از تنشهای درونی، یک هفته قبل عبدالحق وثیق، رئیس استخبارات طالبان به بدخشان رفت و با مسئولان محلی و اتباع خارجی به‌خاطر تداوم حمایت طالبان از آنها اطمینان داد اما به گفته منابع این فرماندهان قانع و راضی نشده‌اند.
مانور حقانی
از سوی دیگر هم اکنون سراج‌الدین حقانی، وزیر داخله طالبان به ولایات شمال از جمله بلخ، جوزجان، سرپل و فاریاب سفر کرده است و با قوماندانان خویش در هر چهار ولایت پشت درهای بسته دیدار کرد و در این جلسات هیچ یک از مسئولان بومی اوزبیک و ترکمن و یا تاجیک اجازه شرکت نیافته‌اند.
هرچند محتویات جلسات حقانی به بیرون درز نکرده، اما به گفته منابع اطلاعاتی او چهار هدف را دنبال می‌کند:
یک: بررسی وضعیت امنیتی شمال و شمال‌شرق کشور؛ زیرا به حیث وزیر داخله در دو سال گذشته به صفحات شمال نرفته بود و منحیث مسئولیت وظیفه‌ای چنین سفر ضروری است.
دو: دیدار با رهبران گروه‌های تروریستی مانند حرکت اسلامی اوزبیکستان و کتیبه امام به خاطر که اعتمادشان به میزبانی صادقانه طالبان کاهش یافته و در صدد دریافت بدیل‌ها هستند.
سه: ارزیابی استقرار و اسکان اعضای تحریک طالبان پاکستانی در اطراف کانال قوش‌تپه و در کل ولایات شمال. منابع اطلاعاتی تایید کردند که به تازگی ده خانواده مربوط به تحریک طالبان پاکستانی به شهر شبرغان منتقل و اسکان داده شدند.
چهار: ارزیابی نفوذ و حضور اعضای شبکه حقانی در شمال و میزان تاثیرگذاری و کنترول آنها بر وضعیت. زیرا از ماه‌هاست که رهبر طالبان تلاش کرده ادارات محلی ولایات شمال را از وجود اقوام غیرپشتون و اعضای شبکه حقانی به طور مدیریت شده تصفیه کند.
نارضایتی تروریست‌های خارجی
تعامل طالبان با جامعه جهانی و طرف‌های که به شدت در پی شکار نیروهای تروریستی خارجی‌اند، فضای بی‌اعتمادی را میان میزبان و برادران مهمان رقم زده است. بیش از بیست گروه تروریستی خارجی در افغانستان تحت کنترول طالبان با تابعیت‌های گوناگون ایرانی، پاکستانی، عرب، چچنی، چینی، اوزبیکستانی، تاجیک وغیره فعالیت می‌کنند که هدف آنها برهم زدن اوضاع و گسترش جهاد اسلامی به کشورهای متبوع خویش و دیگر نقاط جهان است.
این گروه‌ها از تعامل طالبان با دولت‌های منطقه راضی نیستند و به شراکت راهبردی طالبان برای «جهاد جهانی» تردید دارند. بسیاری از آنها در شمال افغانستان مستقر اند و همین حضور باعث مداخله قدرت‌های بیرون در امور افغانستان شده است. سخنان اخیر سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه را نباید نادیده گرفت.
او در نشستی دوشنبه این هفته در دوشنبه، پایتخت تاجکیستان در جریان بازدید از پایگاه نظامی ۲۰۱روسیه به اظهارات مانوئل میکالر، سفیر ایالات متحده در تاجیکستان مبنی بر حمایت واشنگتن از گفت‌وگو و پرهیز از خشونت در افغانستان واکنش نشان داد و گفت که این دروغ دیپلوماتیک است.
لاوروف افزود: «به طور قطع مشخص است که ایالات متحده از نیروهای بازمانده داعش، القاعده و دیگر گروه‌های تروریستی وابسته به آنها حمایت می‌کند.»
بنابراین، با گذاشتن تمام اجزای معادله کنار هم به نظر می‌رسد که شمال افغانستان شاهد تحولاتی است که کمتر گزارش می‌شود و می‌تواند تغییراتی به همراه داشته باشد.
