سقوط جمهوریت؛ زوال آزادی بیان در حاکمیت طالبان
افغانستان اینترنشنال
در بیست سال جمهوریت در افغانستان، به تاسی از قانون رسانه‌های نوین، در حدود سه صد و پنجاه روزنامه، هفته‌نامه و ماه‌نامه، بیشتر از هشتاد تلویزیون و در حدود دوصد رادیو که بیشتر آن‌ها اف‌ام بودند، ایجاد شدند.
در مجموع، نزدیک به هفت‌هزار نفر در این رسانه‌ها اشتغال داشتند که حدود چهل درصد آنان را زنان و دختران تشکیل می‌دادند.
به گفته فدراسیون بین‌المللی خبرنگاران، تعداد مجموعی رسانه‌های افغانستان تا پیش از حاکمیت طالبان به ۶۲۳ رسانه می‌رسید. این فدراسیون می‌گوید که در شش ماه نخست حاکمیت طالبان ۳۱۸ رسانه، شامل ۱۳۲ رادیو، ۵۱ تلویزیون، ۴۹ رسانه‌ی آنلاین و ۱۱۴ روزنامه چاپی از فعالیت بازماندند.
طالبان بعد از تصرف کابل در اولین اقدام، آیین‌نامه ۱۶ ماده‌ای نشر کردند که سنگ تمامی بر فعالیت آزاد اطلاع‌رسانی در افغانستان گذاشت. در این آیئن‌نامه گفته شده که رسانه‌ها نباید مطالبی را نشر کنند که غیراسلامی باشد، به ارزش‌های ملی توهین کند و یا مسائلی را پخش کنند که توسط مقامات طالبان تایید نشده باشد.
متعاقب به این آیین‌نامه، طالبان از زنان و دختران در رسانه‌ها خواستند تا با رعایت حجاب اسلامی صورت خود را بپوشانند و موی خود را در زیر روسری پنهان کنند. این فرمان سبب شد تا زنان و دختران از رسانه‌های تصویری به کلی حذف شوند.
طالبان که خود در بیست سال جمهوریت از آزادی بیان و تعدد رسانه‌ها بهره جسته بودند و رسانه‌ها برای تعادل اخبار خود پیوسته صدای آن‌ها را نشر کرده بودند، بعد از پیروزی به سراغ همین رسانه‌ها رفتند و تعداد کثیری از روزنامه‌نگاران را بازداشت و تا سرحد مرگ لت و کوب کردند و از آن‌ها برای سکوت تعهد اجباری گرفتند.
تقی دریابی و نعمت نقدی دو خبرنگار روزنامه اطلاعات‌روز بودند که در هفتم سپتامبر سال ۲۰۲۱ یعنی بیست و یک روز بعد از حاکمیت طالبان بازداشت و با بی‌رحمی و قساوت شکنجه شدند.
تقی دریابی بعد از فرار از کشور به افغانستان اینترنشنال گفت که روزهای سخت اسارت و شکنجه‌اش را هرگز از یاد نمی‌برد و زخم‌های بدنش در اصل داغی بر جبین آزادی بیان و نماد دموکراسی افغانستان، به دست طالبان بوده است.
در همین حال، سازمان گزارشگران بدون مرز می‌گوید که در روزهای نخست حاکمیت طالبان، خالد قادری، میرزا حسنی، جما‌الدین دلدار، خان محمد سیال، بصیره مصمم، اوغ بیگ غفوری، فیروز غفوری، جواد اعتماد، علی‌اکبر خیرخواه، رومان کریمی، سمیع‌الله و فرزاد، ۱۲ نفری‌اند که از سوی طالبان بازداشت و شکنجه شده‌اند.
طالبان؛ اما تنها در حاکمیت خود تلاش برای خفهکردن رسانه‌ها و آزادی بیان نکردند، آن‌ها در زمان جنگ شان با نظام جمهوریت، ده‌ها خبرنگار را ترور کردند و چندین خبرگزاری را آماج حمله و انفجار قرار دادند.
نهادها و سازمان‌های دفاع از خبرنگاران می‌گویند که از سال ۱۳۸۰ الی ۱۳۹۸ در بیست ولایت افغانستان نزدیک به ۱۱۱ خبرنگار و کارمند رسانه‌ای در افغانستان کشته شده‌اند، که ۵۰ تن آنان به دست طالبان بوده است.
طالبان به تاریخ سی‌ام جدی سال ۱۳۹۴ موتر حامل کارمندان تلویزیون طلوع را هدف قرار دادند که در آن هفت تن از خبرنگاران این تلویزیون کشته شدند. جواد حسینی، زینب میرزایی، مهری عزیزی، مریم ابراهیمی، حسین امیری، محمد علی محمدی و محمد حسین از جمله‌ی کشته‌شدگان این حمله بودند.
و حال که یک‌سال از حاکمیت طالبان می‌گذرد، فشار روزافزون، بازداشت و شکنجه‌ی خبرنگاران و دست‌اندرکاران رسانه‌ها از سوی طالبان همچنان ادامه دارد. شماری از این خبرنگاران از کشور فرار کردند و شماری هم از ترس استخبارات طالبان یا تغییر شغل دادند و یا مخفیانه زندگی می‌کنند.
نبود حق دسترسی به اطلاعات، سانسور، ترس، بازداشت، شکنجه و حتی مرگ، از مهم‌ترین عوامل زوال آزادی بیان در افغانستان پنداشته می‌شود.
بر اساس آمار سازمان گزارشگران بدون مرز که در ماه ثور سال جاری نشر شد، افغانستان در رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها، ۳۴ پله سقوط کرده است.
طبق این گزارش، افغانستان از میان ۱۸۰ کشور با کسب ۳۸ امتیاز در رده ۱۵۶ قرار گرفته در حالی که پارسال با ۶۰ امتیاز در رده ۱۲۲ قرار داشت.
به گفته سازمان گزارشگران بدون مرز، سقوط کابل به دست طالبان، دورنمای رسانه‌های افغانستان را تغییر داده است.
