منطقه پرواز ممنوع چیست و چرا برای اوکراین اهمیت دارد

در حالی که حکومت در کی‌یف هنوز نتوانسته رضایت امریکا و متحدانش در ناتو برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز اوکراین را جلب کند، به گزارش خبرگزاری اینترفکس،‌ روسیه آسمان منطقه جدایی‌طلب دونباس در شرق اوکراین را پرواز ممنوع اعلام کرده است.

ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین در سخنرانی خود برای کانگرس امریکا بار دیگر درخواست ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز کشورش را تکرار کرد.

اصرار رئیس‌جمهور اوکراین بر اعلام آسمان محدود برای پروازها، از سوی امریکا و کشورها‌ی عضو ناتو رد شده است. به باور حکومت‌های غربی، پذیرفتن این خواست ولودیمیر زلنسکی به جای اینکه تنش را کاهش دهد، عملا قدرت‌های هسته‌ای را در مقابل هم قرار می‌دهد.

منطقه پرواز ممنوع چیست؟ آیا درخواست اوکراین مبنای حقوقی دارد؟ تاثیرگذاری اعلام آن در میدان جنگ چه خواهد بود؟

منطقه پرواز ممنوع

منطقه پرواز ممنوع اصطلاحی است که در سال‌های اخیر بیشتر در جریان مخاصمات مسلحانه استفاده شده است. معنی آن اعمال محدودیت پرواز بر هواپیماها به ویژه پروازهای نظامی در راستای حمایت از افراد غیرنظامی است. این اصطلاح بیشتر کاربرد نظامی دارد.

مبنای حقوقی منطقه پرواز ممنوع

اصطلاح منطقه پرواز ممنوع به عنوان یک سازوکار نوین در حقوق مخاصمات مسلحانه مطرح است و منشور سازمان ملل‌متحد در رابطه با مبنای حقوقی این اصطلاح سکوت کرده است. اما شورای امنیت این سازمان طی قطعنامه‌هایی و با اتفاق همه اعضا دو بار وضعیت پرواز ممنوع را در بوسنیا (۱۹۹۳) و لیبیا (۲۰۱۱) وضع کرد.

در سال ۱۹۹۱ ایالات متحده امریکا بدون فیصله شورای امنیت بخشی از آسمان عراق را پرواز ممنوع اعلام کرد.

در تمام مواردی که در بالا ذکر شد، دلیل اعلام منطقه پرواز ممنوع حمایت از غیرنظامیان گیرمانده در جنگ و حمایت بشردوستانه خوانده شده بود.

اما قضیه اوکراین به دلیل دخیل بودن روسیه به عنوان عضو دایم شورای امنیت، دارنده حق ویتو در آن شورا و مهم‌تر ازهمه یکی از قدرت‌‎های هسته‌‎ای، فرق می‌کند.

به این اساس، بازکردن مبحث منطقه پرواز ممنوع در شورای امنیت سازمان ملل متحد یک امر منتفی به نظر می‌رسد. برای رئیس‌جمهور زلنسکی به جز تکرار درخواست چنین حمایتی از ناتو دیگر چاره‌ای باقی نمی‌ماند.

تاثیرگذاری در میدان جنگ

اعلام منطقه پرواز ممنوع از سوی ناتو، به معنی وضع محدودیت علیه جنگنده‌های روسیه بر فراز آسمان اوکراین است. جنگنده‌های اوکراینی نیز با اعلام این وضعیت زمین‌گیر خواهند شد.

همزمان جنگنده‌های ناتو باید آماده دفاع در صورت تخطی باشند و این به معنای جنگ مستقیم روسیه و ناتو خواهد بود؛ موردی که ولادیمیر پوتین از وقوع آن هشدار داده است.

مقام‌های ایالات متحده مکررا و به صراحت بیان کرده‌اند که اعلام منطقه پرواز ممنوع ولو برفراز دهلیزهای مخصوص اقدامات بشردوستانه، می‌تواند به جنگ دامن بزند.

ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو نیز این اقدام را نقطه‎‌ آغاز جنگ تمام عیار در اروپا و میان قدرت‌های هسته‌ای خوانده است.

اما یک مقام وزارت دفاع امریکا به روزنامه گاردین گفته است که روسیه بیشتر بر موشک‌های دوربرد و آتش‌های توپخانه‌‎ای اتکا دارد. این مقام وزارت دفاع امریکا تاکید کرده است که اعمال منطقه پرواز ممنوع همه حملات جاری روسیه را متوقف نمی‌کند.

مبنای حقوقی اعمال منطقه پرواز ممنوع با در نظرداشت اصول عدم مداخله و احترام به حاکمیت دولت‌ها با دشواری روبرو است.

اما از سوی دیگر در حقوق بین‌الملل معاصر، اهمیت روزافزون حقوق بشر در مسئولیت حکومت‌ها و ایفای تعهدات بین‌المللی دولت‌ها، به نهادهای شبیه شورای امنیت اختیار می‌دهد تا صلاحیت ایجاد چنین مناطقی را برای خود قائل شوند.

ولی قضیه اوکراین شاید از معدود قضایایی باشد که نه داشتن مبنای حقوقی به داد آن می‌رسد و نه سازوکار سیاسی.