افغانستان مردم و افغانستان طالبان؛ راستی‌آزمایی سخنان امیرخان متقی در آنتالیا
امیر خان متقی در جلسه آنتالیا، در ردیف کارشناسان، دیپلومات‌ها و سیاستمداران نشست و از جایگاه وزیر خارجه گروهی که بر افغانستان حاکم شده، تصویری توام با صلح و آرامش و آماده رفاه و شگوفایی از این کشور جنگ‌زده ترسیم کرد.
حرف‌های سرپرست وزارت خارجه طالبان، چه آن‌ها که از روی کاغذ برای حاضران خواند، چه نکاتی که به صورت شفاهی گفت، حساب‌شده و در راستای سیاست‌های این گروه برای جلب توجه، کمک و شناسایی از سوی جامعه جهانی بود.
اما مخاطبان سخنان امیرخان متقی در آنتالیا چیزی از زبان او می‌شنوند که تصویر واقعی افغانستان تحت سیطره این گروه را بازتاب نمی‌دهد و به عبارت دیگر، تمام واقعیت موجود نیست.
نگاهی به چند نکته از سخنان سرپرست وزارت خارجه طالبان:
"امریکا نتوانست داعش را شکست دهد، ما شکست دادیم"
بسیاری در افغانستان به تقسیم‌بندی طالب و داعش در این کشور باور چندانی ندارند. همان حمله‌هایی که در سال‌های پیشین، گروه طالبان انجام می‌داد و سخنگویان این گروه مانند لطیف‌‌الله حکیمی، قاری یوسف احمدی و پسان‌تر ذبیح‌الله مجاهد، مسئولیت آن را به دوش می‌گرفتند، در سال‌های پسین به نام گروه داعش انجام می‌شد.
این پرسش به صورت جدی وجود دارد که چگونه ممکن است ایالات متحده امریکا با ده‌ها هزار نظامی تا بن‌دندان مسلح و استفاده از روش‌های مختلف، از حملات هواپیماهای بدون سرنشین گرفته تا استفاده از مادر بمب‌ها، نتوانست "داعش" را در افغانستان شکست دهد، اما طالبان پس از چند عملیات کوچک، کار را به جایی رساند که اکنون از شکست داعش سخن می‌گوید و یک فرمانده این گروه پس از پیوستن به طالبان می‌گوید داعش در افغانستان ضعیف شده است.
"ما به دیپلوماسی به جای جنگ باور داریم"
گروه طالبان در ۲۰ سال گذشته، تا پیش از اینکه کابل را در پی خروج امریکایی‌ها و مقاومت نکردن ارتش تحت فرمان اشرف غنی تسخیر کند، همواره بر طبل جنگ می‌کوبید. حکومت‌های افغانستان به رهبری حامد کرزی و اشرف غنی، همواره بر گفتگو و دیپلوماسی به جای جنگ و خونریزی تاکید می‌کردند و حتی شرکای بین‌المللی خود مانند امریکا و ناتو را هم متقاعد کردند که با طالبانی که پس از شکست در سال ۲۰۰۱، بسیار ضعیف شده بود، نمی‌توان از لوله تفنگ سخن گفت. طالبان، فقط در برابر امریکا حاضر به دیپلوماسی شد و همزمان با گفتگوهای صلح با زلمی خلیلزاد و همراهانش در قطر، در داخل افغانستان به انفجار و انتحار و کشتار ادامه داد تا به دروازه‌های کابل رسید.
گروه طالبان پس از تسخیر کابل هم، با مقاومت پنجشیر از راه جنگ درآمد و به پیشنهاد گفتگو برای حل مسائل مورد اختلاف، روی خوش نشان نداد. اکنون که عملاً جنگ چندانی باقی نمانده و بقایای جبهه مقامت هم در عملیات جستجوی خانه به خانه بازداشت، سرکوب و شکنجه می‌شوند، این گروه در یک پلتفرم بین‌المللی از دیپلوماسی به جای جنگ سخن می‌گوید.
"ما عفو عمومی اعلام کردیم و در عمل آن را ثابت کردیم"
این سخن درحالی گفته می‌شود که مردم افغانستان عملاً شاهد بازداشت، ربودن، شکنجه و کشتن نظامیان سابق و افراد جبهه مقاومت از سوی طالبان‌اند. سازمان‌های حقوق بشر می‌گویند کشتارهای انتقام‌جویانه طالبان هنوز هم ادامه دارد. سراج‌الدین حقانی، سرپرست وزارت داخله طالبان، در دیدار اخیر خود با کمیشنر حقوق بشر ملل متحد، به روی دادن این کشتارها اعتراف کرد اما وعده داد که با اجرای برنامه عفو عمومی، جلوی این کشتارها گرفته شود.
"امریکا در بیست سال باوجود صرف میلیارد ها دالر، هیچ کار زیر بنایی نکرد"
این جمله شاید یکی از نکاتی باشد که در افغانستان مخالفان زیادی ندارد. بسیاری در افغانستان بر این باورند که حضور ۲۰ ساله امریکا در افغانستان و سرازیر شدن ده‌ها میلیارد دالر پول به این کشور، به جای کمک به رشد اقتصاد کشور و رفاه جامعه افغانستان، به گسترش فساد مالی دامن زد، صدها میلیونر (عمدتاً از میان سیاستمداران و جنگ‌سالاران) به وجود آورد اما آن‌چنان که باید، از رنج و فقر مردم کم نکرد. سرانجام کار به جایی کشید که با خروج امریکا، افغانستانِ محروم از کمک‌های بین‌المللی، بار دیگر به پله اول، یعنی وضعیت شکننده و بی‌ثبات اقتصادی دور اول حکومت طالبان بازگشت.
"امنیت تاریخی و مثال‌زدنی در افغانستان به وجود آمده‌ایم"
رهبران طالبان، از جمله امیرخان متقی، این ادعا را در هفت ماهی که از بازگشت‌شان به قدرت می‌گذرد، بارها تکرار کرده‌اند و پاسخی که در شبکه‌های اجتماعی به این ادعا داده می‌شود این است که وقتی عاملان جنگ و انفجار و انتحار به قدرت رسیده‌اند، دیگر کسی انفجار و انتحار و بمبگذاری هم نمی‌کند.
گذشته از این، وزیر خارجه طالبان ظاهراً امنیت را در کم شدن انتحار و انفجار می‌بیند اما سرکوب، بازداشت، شکنجه و اعتراف اجباری زنانی که با شعار کار، نان، آزادی به خیابان آمده بودند و بازداشت، شکنجه و کشتن نظامیان سابق، کشتار بدون محاکمه انسان‌ها و به نمایش گذاشتن اجساد آن‌ها در معرض دید مردم در خیابان‌ها، در کنار ایجاد رعب و وحشت از طریق هجوم به خانه‌های مردم برای پیدا کردن اسلحه، ظاهراً از دید امیرخان متقی، جزو ناامنی حساب نمی‌شود.
دختران و پسران در افغانستان آزادانه درس می‌خوانند"
طالبان زیر فشارهای جامعه جهانی و کشورهایی که این گروه دست کمک به سوی آن‌ها دراز کرده است، پذیرفت که مکتب‌ها و دانشگاه‌ها را باز کند. مکتب‌ها هنوز باز نشده و در دانشگاه‌هایی هم که باز شده، خبری از درس نیست. معلمان و استادان گریخته‌اند و دانشجویان با صنف‌های خالی رو برو می‌شوند. در کنار این، نگهبانان طالبان در ورودی دانشگاه‌ها، از درآمدن دانشجویانی که پوشش آن‌ها مطلوب این گروه نباشد، جلوگیری می‌کنند. باید پرسید برداشت امیرخان متقی از درس خواندن آزادانه دختر و پسر چیست.
"ما به ناتو و غرب حمله نکردیم، آن‌ها کشور ما را اشغال کردند"
امریکا و ناتو به افغانستان حمله کردند، اما زمینه این حمله را گروه طالبان فراهم کرد. این گروه به شبکه القاعده، کمپ‌های آموزشی آن و رهبرش اسامه بن‌لان پناه داد و درخواست امریکا برای تحویل دادن بن‌لادن را نپذیرفت و آنقدر مقاومت کرد تا زمینه هجوم نیروهای ائتلاف تحت فرمان امریکا به افغانستان فراهم شد. درست است که طالبان به امریکا حمله نکرد، اما با پناه دادن و حمایت از حمله‌کنندگان به امریکا، به ارتش آن کشور بهانه حمله داد. چوب این حمایت را مردم افغانستان با دادن ده‌ها هزار قربانی خوردند، وگرنه تا جایی که به رهبران طالبان بر می‌گردد، آن‌ها چیزی از دست نداده‌اند و اکنون دوباره بر افغانستان سلطه یافته‌اند.
"ما در کل افغانستان زندانی زن و زندانی سیاسی نداریم"
گروه طالبان با ورود به شهرهای مختلف افغانستان، از جمله کابل، درهای زندان‌ها را باز کرد و در کنار زندانیان خود و گروه داعش، بسیاری از مجرمان جرایم جنایی را هم از زندان‌ها آزاد کرد. این زندان‌ها، به شهادت رسانه‌ها و شاهدان عینی، اکنون بار دیگر در حال پر شدن است، اما بیشتر زندانیان را، نظامیان پیشین و کارمندان حکومت گذشته تشکیل می‌دهند. علاوه بر این، در ماه‌هایی که از به قدرت رسیدن گروه طالبان می‌گذرد، این گروه اقدام به بازداشت ده‌ها فعال زن، روزنامه‌نگار و فعال مدنی کرده است و شماری از این افراد فقط در صورتی رها شدند که طالبان زیر فشار رسانه‌ای قرار گرفت.
"همه مردم در تلویزیون‌ها آزادانه ما را نقد می‌کنند"
نه تنها از زمان روی کار آمدن دوباره طالبان، ده‌ها رسانه در کابل و شهرهای دیگر بسته شده و صدها روزنامه‌نگار که حالا نمی‌توانند آزادانه و در امنیت کار کنند، از کشورشان بیرون شده‌اند، بلکه همان تعداد اندک که در افغانستان مانده‌اند، همه روزه با انواع اعمال سلیقه‌ها و تهدیدها از سوی طالبان رو برو می‌شوند. گروه طالبان رسانه‌های ولایت‌های مختلف را وادار می‌کند تا مطالب خلاف این گروه نشر نکنند.
این گروه در مواردی، کارشناسان و تحلیل‌گران مخالف خود را بازداشت کرده است که بازداشت فیض‌الله جلال و باقر محسنی، فقط دو نمونه از این برخوردها با دگراندیشان است. تن کبود روزنامه‌نگارانی که از سوی طالبان بازداشت و شکنجه شده‌اند، پاسخ روشنی به این گفته امیرخان متقی است که ادعا می‌کند همه آزادانه گروه او را نقد می‌کنند.
"ما به زور وارد نشدیم، مجبور شدیم به‌خاطر غارت نشدن مردم وارد شویم"
این گفته شاید درباره وارد نشدن افراد طالبان به خیابان‌های اطراف ارگ ریاست جمهوری و مرکز شهر کابل صدق کند، اما طالبان پس از سقوط پی در پی شهرهای افغانستان، خود را به دروازه‌های کابل رساندند و حتی پیش از اینکه خبر فرار اشرف غنی نشر شود، گزارش‌ها و شواهد تصویری وجود داشت که افراد این گروه وارد کابل شده بودند. صرف نظر از اتهام معامله و خیانت که بسیاری در افغانستان متوجه اشرف غنی می‌کنند، رییس‌جمهور فراری افغانستان گفته است که گروه طالبان تلاش او برای تحویل قدرت به یک گروه بی‌طرف را نپذیرفته او را وادار به فرار کرده‌اند.
"کابینه ما همه‌شمول است از هر جای افغانستان وزیر داریم"
در کابینه طالبان یک وزیر هزاره یا یک وزیر زن دیده نمی‌شود. تمام وزیران کابینه این گروه و مقام‌های ارشد حکومت طالبان، از افراد طالبان و شبکه حقانی‌اند. هیچ فرد غیرطالبی وزیر نشده است. اکثریت قریب به اتفاق اعضای رهبری، کابینه و فرماندهان نظامی گروه طالبان، از قوم پشتون‌اند و تعداد اندکی طالب تاجیک و ازبک هم این سو و آن سو دیده می‌شود.
"در هیچ جای دنیا حکومت برنده، مخالفانش را در کابینه شامل نمی‌کند"
این سخن در جایی معنی می‌دهد که گروه‌های سیاسی بر سر رسیدن به قدرت، در پای صندوق‌های رای با هم رقابت کنند و گروه برنده، حکومت تشکیل دهد و اعضای حکومت را از میان جریان سیاسی خود برگزیند.
در نظام‌های دموکراتیک، مردم می توانند انتخاب کنند که کدام حزب یا جناح سیاسی، برای یک مدت مشخص (چهار یا پنج ساله) بر کشورشان حکومت کند. آیا گروهی که به زور یا با معامله به قدرت رسیده است، می‌تواند از کشورهای دموکراتیک مثال بیاورد؟ آیا طالبان با انتخابات و از طریق صندوق‌های رای به قدرت رسیده است؟ طالبان خود از راه زور یا با معامله به قدرت رسیده و نه از طریق صندوق رای؛ بنابراین مثال آقای متقی از کشورهای دموکراتیک و مقایسه آن‌ها با حکومت خود، بی‌ربط است.
"دوره خاندان‌بازی و چوکره‌گری و سهام تنظیمی گذشته است"
این سخن از سوی وزیر خارجه گروهی مطرح می‌شود که هیچ عضو غیرطالبی در کابینه‌اش دیده نمی‌شود و بسیاری از مقام‌های نظامی و ملکی را با کنار زدن افراد دانش‌آموخته و مسلکی، به ملاهایی داده است که یا عضو گروه طالبان بوده‌اند یا با این گروه بیعت کرده‌اند. اگر دوره سهام تنظیمی گذشته است، حکومت طالبان بر چه اساس میان دو گروه طالبان و شبکه حقانی تقسیم شده است؟ آیا هیچ چهره مستقل و مسلکی در کابینه طالبان دیده می‌شود؟
"افغانستان ناتوان به نفع هیچ کشور نیست، بلکه تهدیدی برای جهان است"
این گفته را شاید بتوان به نوعی تهدید حساب کرد. وزیر خارجه طالبان تلویحاً تهدید می‌کند که اگر به افغانستان تحت کنترل طالبان کمک نشود، این کشور بار دیگر می‌تواند به جولانگاه گروه‌هایی تبدیل شود که امنیت جهان را تهدید می‌کنند؛ همان‌گونه که در دهه ۱۹۹۰ به القاعده و بن‌لادن پناه داد. برداشت خوشبینانه از این سخن امیرخان متقی می‌تواند ناظر بر قحطی و گرسنگی و راه افتادن موج مهاجرت از افغانستان باشد؛ اما باید به یاد داشت که این موج مهاجرت و فرار، به محض ورود طالبان به کابل شروع شد و همچنان ادامه دارد.