تهدید اتمی پوتین چگونه می‌تواند بحران اوکراین را خطرناک‌تر کند؟
سردبیر خبر
ولادیمیر پوتین با فراخواندن مقام‌های نظامی روسیه از جمله وزیر دفاع به «نیروهای بازدارنده» کشورش که شامل تسلیحات هسته‌ای است، دستور آماده‌باش ویژه داد. از دهه پنجاه تاکنون چند بار کشورهای دارای نیروی اتمی در نتیجه اشتباه یا سو تفاهم سلاح‌های هسته‌ای خود را آماده شلیک کرده‌اند.
آخرین بار در ۲۵ جنوری ۱۹۹۵ هنگامی که سیستم رادار روسیه یک راکت تحقیقاتی نارویجی را به اشتباه موشک هسته‌ای تشخیص داد، بوریس یلتسین رئیس جمهور وقت روسیه، اولین رهبری بود که «چمدان اتمی» روسیه‌ای را فعال کرد و زیردریایی‌های حامل موشک‌های بالستیک هسته‌ای روسیه بلافاصله به حال آماده‌باش درآمدند.
اما دستور آماده‌باش یک کشور به نیروهای هسته‌ای‌اش در شرایط بحرانی مشابه آن‌چه در اوکراین می‌گذرد، بی‌سابقه است و آن‌چه وضعیت را خطرناک‌تر می‌کند، این است که به نظر می‌رسد انتظار پوتین از نتیجه حمله به اوکراین و ارزیابی او از مقاومت اوکراینی‌ها در برابر ارتش روسیه و واکنش اروپا و جهان به این تهاجم، با آن‌چه در عمل اتفاق افتاد، همخوانی ندارد.
او احتمالا تصور می‌کرد جنگ اوکراین در ظرف چند ساعت یک‌طرفه شود و نیروهای روس کی‌یف را به اشغال خود درآورند. اما در چهارمین روز جنگ حتی وزارت دفاع روسیه هم اذعان کرد که ارتش این کشور تلفات سنگینی متحمل شده است. منابع نظامی و دفاعی اوکراین و همچنین وزارت دفاع بریتانیا، باور دارند که پیشروی اولیه روس‌ها به سمت کی‌یف با مقاومت سرسختانه اوکراینی‌ها کُند شده است.
محاسبه پوتین احتمالا این بود که اروپا و غرب در برابر او کوتاه خواهند آمد، دقیقا به این دلیل که در شرایط بحرانی اوکراین حتی تهدید به استفاده از سلاح اتمی می‌تواند به سلسه‌ای از اقدامات متقابل بیانجامد و در نهایت تنش‌ها از کنترل خارج شود. لیز تراس، وزیر خارجه بریتانیا بعد از تهدید پوتین در مصاحبه خود با شبکه اسکای نیوز بریتانیا به همین نکته اشاره کرد و گفت که نگران است رئیس جمهور روسیه برای آن‌که در جنگ اوکراین پیروز شود «از ناخوشایندترین گزینه» استفاده کند.
اروپا و غرب در اولین ساعات ورود نیروهای روسی به دو جمهوری خودخوانده لوهانسک و دونتسک در شرق اوکراین اعمال تحریم بر نهادهای مالی روسیه را آغاز کردند و آلمان در همگامی با امریکا پروژه عظیم نورد استریم ۲ را متوقف ساخت. با این‌حال، تا روز چهارم جنگ توافق و تمایلی میان رهبران غربی برای قطع دسترسی روسیه به سیستم جهانی سویفت وجود نداشت. بخشی به این دلیل که غربی‌ها می‌دانستند این کار می‌تواند به افزایش تنش بیانجامد و امیدوار بودند تحریم‌های اولیه در ترکیب با صرفا تهدید قطع دسترسی روسیه به سویفت بتواند پوتین را از ادامه جنگ منصرف و به یافتن یک راه حل دیپلماتیک تشویق کند.
اما در چهارمین روز جنگ و پس از آن‌که معلوم شد تحریم‌های اولیه کارساز نبوده، اتحادیه اروپا در همراهی با بریتانیا، امریکا و کانادا تصمیم گرفتند که از «سلاح هسته‌ای مالی» خود، یعنی قطع دسترسی روسیه به سویفت استفاده کنند؛ اقدامی که به گفته اورزلا فون دیر لین، رئیس کمیسیون اروپایی، تمویل ماشین جنگی پوتین را مختل می‌سازد. بعید است که رهبران اروپایی نمی‌دانسته‌اند که پوتین در مقابل این تصمیم آن‌ها می‌تواند به تهدید اتمی متوسل شود. و فقط ساعتی پس از اعلام توافق اروپا و غرب بر سر قطع دسترسی روسیه به سیستم سویفت، پوتین نظامیان ارشد خود را فراخواند و آشکارا دستور آماده‌باش به نیروهای بازدارنده روسیه داد.
با این‌همه، هرچند به گفته فرزین ندیمی، کارشناس نظامی در مصاحبه‌اش با تلویزیون افغانستان اینترنشنال، تهدید اتمی رئیس جمهور روسیه را باید جدی گرفت، اما به نظر می‌رسد پوتین هم به این نکته واقف است که افزایش تنش و بالا بردن درجه‌های تهدید فقط غرب را به خطر نمی‌اندازد، بلکه روسیه و حتی بقای رژیم او را به لبه پرتگاه می‌رساند. به‌ویژه آن‌که اعتراضات ضد جنگ که در کشورهای مختلف به راه افتاد، سرانجام به خود روسیه نیز رسید؛ شمار زیادی از شهروندان روس در سن پترزبورگ در اعتراض تهاجم روسیه به اوکراین تجمع کردند که با واکنش شدید پولیس روبرو شد.
پوتین می‌داند که افکار عامه روسیه موافق جنگ اوکراین نیست؛ ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور و دیگر مقامات حکومت او با آگاهی از همین نکته است که سربازان روس را مخاطب قرار می‌دهند و از آن‌ها می‌خواهند که دست از جنگ بردارند و به خانه‌های خود بازگردند. حتی جمعی از مادران معترض به جنگ در لیتوانیا از مادران سربازان روس خواستند که فرزندان خود را به خانه فراخوانند.
احتمالا با در نظرداشت همین وضعیت است که وقتی ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین پیشنهاد پوتین برای مذاکره در منسک را با لحنی قاطع اما صلح‌جویانه رد کرد، پوتین پذیرفت که مذاکرات بدون پیش‌شرط را در محلی مرز بلاروس با اوکراین برگزار کند. حالا امید همه به این مذاکرات است؛ هرچند وزیر خارجه اوکراین می‌گوید به نتیجه آن چندان خوشبین نیست اما تاکید کرده که برای صلح و پایان جنگ هر مذاکره ای را می‌پذیرد.
پوتین احتمالا به این نتیجه رسیده که هزینه‌های یک پیروزی نظامی بزرگ در جنگ اوکراین فراتر از محاسبه اولیه او خواهد بود و شاید متقاعد شده باشد که به پیروزی کوچکتری در مذاکره بسنده کند. در نهایت، جنگی که پوتین در اوکراین به راه انداخت، گرچه نتیجه دلخواه او را به همراه نخواهد آورد، اما اگر اشتباه محاسباتی دیگری نکند و از طریق گفتگو به سمت کاهش تنش برود، جنگ پوتین به احتمال زیاد ناتو و غرب را متقاعد کرده که خشم پوتین و نگرانی‌های امنیتی او را در شرق اروپا جدی بگیرند.
