درگذشت لتا منگیشکر؛ سایه ملکه آواز هند بر موسیقی افغانستان
روزنامه‌نگار
لتا منگیشکر نه تنها آوازخوان محبوب مردم افغانستان بود، بلکه تاثیر ماندگاری بر کارنامه ستاره‌های موسیقی افغانستان نیز گذاشته است. احمد ظاهر، احمد ولی، افسانه، احمدشاه حسن و بسیاری آوازخوانهای دیگر نسخه فارسی آهنگ‌هایی را اجرا کرده‌اند که اولین بار با صدای لتا شنیده شده بود.
آهنگ‌های لتا منگیشکر بر موسیقی افغانستان در سطوح مختلف اثر گذاشته است.
این تاثیرگذاری گسترده نیازمند بررسی و پژوهش مستقلی است.
اما شاید برای شما نیز جالب باشد بدانید که لتا منگیشکر سفر هنری‌اش را از کجا آغاز کرد، صدای او چگونه از کوچه‌های فراموش شده ایندور تا خیابان‌های کابل راه یافت و آثار او در چه سطحی بر ستاره‌های موسیقی افغانستان اثر گذاشت.
هنرپیشه پدر
لتا در ۲۸ سپتمبر ۱۹۲۹ در اندور زاده شد. او نخستین فرزند خانم و آقای دینانات منگیشکر بود. حرفه پدرش اولین عامل تاثیرگذار در شکل‌گیری اسطوره‌ای به نام لتا منگیشکر بود.
پدر او اهل تیاتر و موسیقی بود. از همین رو، لتا هنگامی که تنها پنج سال داشت در یک نمایش موزیکال مراتی پدرش نقش اجرا کرد.
مدت‌ها پیش از آنکه هند استقلالش را از بریتانیا به دست آورد، لتا منگیشکر در ۱۲ سالگی سفر حرفه‌ای‌اش را آغاز کرد. او در ۱۶ دسمبر ۱۹۴۱ دو آهنگ در استودیوی یک رادیوی محلی ضبط کرد.
۱۹۴۲ سال تأثیرگذاری در زندگی لتا بود. او در این سال پدرش را از دست داد و مسئولیت خانواده شش نفری به دوش لتا واگذار شد. حالا او باید همه انرژی‌اش را روی موسیقی می‌گذاشت. چرا که موسیقی هم عشق او بود، هم برای تامین معیشت خانواده به آن نیاز داشت.
در ۱۹۴۳ بود که آواز لتا برای نخستین بار وارد سینمای هند شد. او در این سال برای فلمی به زبان مراتی آواز خواند.
لتا در سال ۱۹۴۵ به مومبای (در آن زمان بمبئی) نقل مکان کرد و آموزش خود را در موسیقی کلاسیک هندوستانی نزد استاد امان علی خان آغاز کرد.
در دهه‌های چهل و پنجاه برای فلم‌های هندی آواز خواند و آهنگ‌هایش موفقیت‌های چشمگیری کسب کرد. در این دو دهه حضور لتا به عنوان آوازخوان در سینمای هند مثل خون تازه جاری شدند.
در همین دهه‌ها بود که سینمای هند در جامعه افغانستان نفوذ و محبوبیت گسترده داشت. در این دو دهه که مصادف بود با سال‌های استقلال هند، صنعت فلم در هند ثبات پیدا کرد و فلمسازی از نظر خلاقیت و نوآوری پیشرفت‌های چشمگیری داشت.
موسیقی و رقص، از دیرباز دو عنصر مهم در سینمای هند بوده‌اند.
لتا در دهه شصت فرصت یافت که با مدیران دسته اول صنعت موسیقی هند رابطه برقرار کند و کارهای آهنگسازان هندی را در پروژه‌های سینمایی هند اجرا کند. در همین دهه خود او با نام مستعار آناند غان به آهنگسازی روی آورد و برای فلم‌های هندی آهنگ ساخت.
نام الهه موسیقی هند در سال ۱۹۷۴ در کتاب رکوردهای گینش ثبت شد. در این سال ادعا شده بود که لتا در بین سال‌های ۱۹۴۸ تا ۱۹۷۴ بیش از ۲۵ هزار آهنگ به ۲۰ زبان محلی هند اجرا کرده است.
این ادعا در همان زمان هم جنجال‌هایی را برانگیخته بود. زیرا محمد رفیع، دیگر خوانند هند ادعا می‌کرد که او بیش از ۲۸ هزار فلم ضبط شده دارد.
در همین سال بود که لتا منگیشکر به چهره جهانی بدل شد. او اولین آوازخوان هندی بود که در رویال آلبرت هال لندن اجرا کرد.
لتا پس از دهه هفتاد جوایز و نشان‌های افتخار زیادی کسب کرد و آثار فراوانی از خود به یادگار گذاشت.
تاثیر لتا بر موسیقی افغانستان
محبوبیت موسیقی هندی در افغانستان پیشینه درازی دارد. سیاسیون افغانستان از قدیم دلبستگی خاصی به سینمای هند داشتند.
امیر شیرعلی خان و امیر حبیب‌الله خان شیفته موسیقی هند بودند. آن‌ها برای ترویج این موسیقی، نخستین دسته‌های منظم از آوازخوانهای هند را به افغانستان دعوت کرده بودند و برای آنان در کابل زمینه‌هایی را فراهم کردند تا این هنرمندان در آن شهر بمانند.
اما تفاوت لتا منگیشکر این بود که صدای او همراه با فلم‌های هندی به کابل آمد و محبوبیت فراوان یافت.
تأثیر او بر کارنامه چند نسل از آوازخوانهای افغانستان انکار ناپذیر است.
شاید کمتر شنونده موسیقی افغانستان بداند که بخشی از محبوب‌ترین آهنگ‌های ستاره‌های موسیقی افغانستان در اصل آهنگ‌های اجرا شده توسط لتا منگیشکر اند.
ترانه‌های ستاره دیده فرو بست و آرمید بیا، من نگویم که مرا از قفس آزاد کنید و زیبای خوبرویان از احمد ظاهر، آوازخوان محبوب تاریخ موسیقی افغانستان بر روی ملودی‌هایی اجرا شده است که برای نخستین بار با آواز لتا ارائه شده بودند.
احمد ظاهر در دهه‌های شصت و هفتاد میلادی آواز می‌خواند. کست‌هایی از احمد ظاهر به جا مانده است که ترانه هندی لتا را در محافل خصوصی خود اجرا می‌کند.
احمد ظاهر تنها آوازخوان افغانستان نبود که از کار لتا تأثیر پذیرفته بود. احمد ولی، دیگر آوازخوان پاپ افغانستان ترانه مشهور «زندگی، افسانه جدایی» را بر روی یکی از آهنگ‌های خوانده شده توسط لتا اجرا کرده است.
افسانه نوابی، خواننده سرشناس افغانستان نیز آهنگ مشهور «عاشقم به رویت تو دانی یا ندانی» را روی یکی از آهنگ‌های لتا منگیشکر خوانده است.
احمدشاه حسن، آوازخوان دیگر دو ترانه «عاشقم به رویت تو دانی یا ندانی» و آهنگ «بی‌دردی» را بر روی کمپوزهای لتا اجرا کرده است.
صادق فطرت ناشناس، آوازخوان معروف به افغانستان اینترنشنال می‌گوید از پنجاه سال قبل تا کنون چندین ترانه فارسی را روی ملودی‌های لتا اجرا کرده است.
آهنگ «عاشقم بر رویت تو دانی یا ندانی» یکی از این ترانه‌هاست.
آقای ناشناس می‌گوید سبک لتا چه بر همنسلان خود و چه در نسل‌های بعدی بر کار هنرمندان افغانستان، هند و جهان تاثیر گذاشته است.
لتا منگیشکر چه بخاطر تأثیری که بر آوازخوانهای افغانستان گذاشته، چه بابت خاطراتی که با آوازش برای مردم افغانستان آفریده است، حق بزرگی بر گردن هنر افغانستان دارد.
لتا، ملکه موسیقی هند، بخش مهم و ماندگاری از میراث فرهنگی منطقه است و جایگاه ویژه‌ای در نوستالژی‌های چند نسل از مردم افغانستان است.
