چرا غرب افریقا به افغانستان دیگر تبدیل شده است؟
حمله تروریستان در مالی نگرانی درباره تبدیل‌شدن غرب افریقا به کانون تروریسم را بالا برده است. نیروهای وابسته به القاعده بامداد ۱۷ سپتامبر ده‌ها دانشجو را در یک آکادمی پولیس کشته، به فرودگاه باماکو حمله کرده و هواپیمای ریاست‌جمهوری را آتش زدند.
این حمله جسورانه‌ترین حمله این نیروها از سال ۲۰۱۶ در مالی بود. این حمله نشان داد که گروه‌های وابسته به القاعده و داعش، می‌توانند به قلب قدرت‌ها نیز حمله کنند.
وضعیت آشفته این منطقه، تحت شعاع جنگ‌های اوکراین، خاورمیانه و سودان قرار گرفته است. با این حال، این درگیری‌ها باعث افزایش مهاجرت از منطقه ساحل به سمت اروپا شده است؛ آن هم در زمانی که احزاب راست‌گرای ضد مهاجر در اروپا در حال رشد اند و برخی کشورهای اتحادیه اروپا مرزهای خود را کنترول می‌کنند.
طبق گزارش سازمان بین‌المللی مهاجرت، مسیر مهاجرت به اروپا که بیشترین افزایش را داشته، از کشورهای ساحلی غرب افریقا به جزایر قناری اسپانیا است. آمار سازمان بین المللی مهاجرت نشان می‌دهد که تعداد مهاجرانی که از کشورهای ساحل به اروپا آمده‌اند، در نیمه اول سال ۲۰۲۴ به ۱۷ هزار و ۳۰۰ نفر رسیده که نسبت به سال گذشته ۶۲ درصد افزایش یافته است. این افزایش به دلیل درگیری‌ها و تغییرات اقلیمی رخ داده است.
۱۵دیپلومات و کارشناس به خبرگزاری رویترز گفتند که مناطق تحت کنترول جهادی‌ها در غرب افریقا ممکن است به مراکز آموزش و پایگاه‌هایی برای حملات بیشتر به شهرهای بزرگ مانند باماکو، کشورهای همسایه یا حتی اهداف غربی در منطقه یا خارج از آن تبدیل شود.
خشونت‌های جهادی، به‌ویژه تلفات سنگینی که به نیروهای دولتی وارد کرده، عاملی کلیدی در کودتاهای نظامی بوده است که از سال ۲۰۲۰ در بورکینافاسو، مالی و نیجر رخ داده است.
حکومت‌های نظامی که جایگزین دولت‌های غرب‌گرای این کشورها شده‌اند، کمک‌های نظامی فرانسه و امریکا را کنار گذاشته و به جای آن به حمایت روسیه، به‌ویژه گروه مزدور واگنر، روی آورده‌اند.
کالب وایس، سردبیر لانگ وار ژورنال و کارشناس گروه‌های جهادی، معتقد است که حکومت‌های نظامی در مالی، نیجر و بورکینافاسو برای همیشه دوام نخواهند آورد و یکی از آن‌ها احتمالاً سقوط خواهد کرد یا بخش بزرگی از قلمرو خود را از دست خواهد داد. او می‌گوید: «در آن صورت، ما با یک یا چند دولت جهادی در ساحل روبه‌رو خواهیم شد.»
کانون جهانی تروریسم
قدرت‌های غربی که پیشتر برای مهار جهادی‌ها سرمایه‌گذاری کرده بودند، اکنون حضور چندانی در منطقه ندارند؛ به‌ویژه پس از اینکه حکومت نظامی نایجر سال گذشته از ایالات متحده خواست تا پایگاه پهپادی خود را در صحرا تخلیه کند. ارتش و سازمان سیا از این پایگاه برای ردیابی جهادی‌ها و تبادل اطلاعات با متحدانی مانند فرانسه استفاده می‌کردند.
امریکایی‌ها پس از اینکه از همکاری با رهبران کودتاچی نیجر امتناع ورزیدند و آن‌ها را از همکاری با روس‌ها برحذر داشتند، اخراج شدند. ایالات متحده همچنان به دنبال جایی برای استقرار مجدد نیروهای خود است.
تحلیل داده‌های رویترز از گروه نظارت بر بحران‌های مسلحانه نشان می‌دهد که تعداد رویدادهای خشونت‌آمیز مربوط به گروه‌های جهادی در بورکینافاسو، مالی و نیجر از سال ۲۰۲۱ تقریباً دو برابر شده است. از ابتدای امسال، به طور متوسط ۲۲۴ حمله در ماه انجام شده که در مقایسه با سال ۲۰۲۱ (۱۲۸ حمله در ماه) افزایش چشمگیری دارد.
مهاجرت از کشورهای ساحل به دلیل درگیری‌ها افزایش یافته است و بسیاری از خانواده‌ها و زنان در این مسیر دیده می‌شوند. علاوه بر درگیری‌ها، تغییرات اقلیمی مانند سیل‌ها و خشکسالی‌ها نیز به خشونت‌ها دامن زده و مردم را از مناطق روستایی به شهرها فراری داده است.
بر اساس گزارش موسسه اقتصاد و صلح، بورکینافاسو امسال در صدر شاخص جهانی تروریسم قرار گرفته است و تلفات ناشی از تروریسم در این کشور ۶۸٪ افزایش یافته است. تقریباً نیمی از بورکینافاسو خارج از کنترول حکومت است که این موضوع به آوارگی گسترده مردم منجر شده است.
سناریوی پایگاه جهادی
گروه‌های جهادی در مناطق مختلف فعالیت می‌کنند و گاه با یکدیگر درگیر می‌شوند، هرچند که برخی اوقات پیمان‌های عدم‌تهاجم محلی نیز منعقد می‌کنند. گزارش‌های سازمان ملل نشان می‌دهد که این گروه‌ها برخی حمایت‌های مالی، آموزشی و راهبردی را از بیرون دریافت می‌کنند، اما همچنین از طریق مالیات‌گیری و ضبط سلاح‌ها پس از نبرد با نیروهای دولتی درآمدزایی می‌کنند.
کشورهای اروپایی در مورد چگونگی واکنش به این درگیری‌ها اختلاف نظر دارند. کشورهایی که مهاجران بیشتری دریافت می‌کنند، خواهان حفظ ارتباط با حکومت‌های نظامی هستند، در حالی که برخی دیگر به دلیل نگرانی‌های حقوق بشری مخالف این رویکرد هستند.
دیپلمات‌های افریقایی نیز معتقدند که اتحادیه اروپا باید در این مسئله مشارکت داشته باشد، چرا که مسئله مهاجرت همچنان ادامه خواهد داشت.
تروریسم جهانی
نگرانی دیگر قدرت‌های غربی این است که ساحل ممکن است به پایگاهی برای جهاد جهانی تبدیل شود؛ مانند افغانستان و لیبیا در گذشته.
جنرال مایکل لنگلی، فرمانده نیروهای امریکایی در افریقا، این ماه به خبرنگاران گفت: «تمام این سازمان‌های افراطی خشونت‌طلب آرزوی حمله به ایالات متحده را دارند.»
با این حال، برخی دیگر از مقامات و کارشناسان می‌گویند که این گروه‌ها تا کنون علاقه‌ای به انجام حملات در اروپا یا ایالات متحده اعلام نکرده‌اند.
ویل لیندر، افسر بازنشسته سازمان سیا و مدیر یک شرکت مشاوره امنیتی، اظهار داشت که حملات در باماکو و بارسالوکو نشان‌دهنده شکست تلاش‌های حکومت‌های نظامی مالی و بورکینافاسو برای تقویت امنیت است.
او افزود: «رهبران هر دو کشور واقعاً به استراتژی‌های جدیدی برای مقابله با شورش‌های جهادی نیاز دارند.»
